ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ε.ΚΑΚΟΥΡΑΣ
ΟΡΚΩΤΟΣ ΕΛΕΓΚΤΗΣ ΛΟΓΙΣΤΗΣ, ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΗΣ ΣΟΛ Α.Ε. , ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΙΕΣΟΕΛ , ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ ΣΟΕΛ
Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 7
Η Κατάσταση Ταμειακών Ροών (ΚΤΡ), που αποτελεί πλέον αναπόσπαστο τμήμα των οικονομικών καταστάσεων, είναι η μόνη (από τις λοιπές γνωστές οικονομικές καταστάσεις) οικονομική κατάσταση που δεν συντάσσεται με βάση την αρχή του δουλευμένου (accrual basis) αλλά με βάση το ταμείο (cash basis). Το γεγονός αυτό έχει ως συνέπεια η ΚΤΡ να είναι περισσότερο φιλική (κατανοητή) σε χρήστες που δεν διαθέτουν ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις. Στο πέρασμα του χρόνου οι πληροφορίες που παρέχονται από την ΚΤΡ αξιοποιούνται από όλο και μεγαλύτερο αριθμό χρηστών και έχουν αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη ειδικών μοντέλων εκτίμησης ή και προβλέψεων της αποδοτικότητας των οικονομικών μονάδων.
Το Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 7 «Κατάσταση Ταμειακών Ροών» (IAS 7 Statement of Cash Flows) εκδόθηκε από το Συμβούλιο των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων το Δεκέμβριο του 1992 και άρχισε να εφαρμόζεται για οικονομικές καταστάσεις που αφορούν λογιστικές περιόδους που άρχιζαν την ή μετά την 1η Ιανουαρίου 1994. Το πρότυπο αυτό αντικατέστησε το Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 7 «Κατάσταση Μεταβολών της Χρηματοοικονομικής Θέσεως» (IAS 7 Statement of Changes in Financial Position) που είχε εκδοθεί τον Οκτώβριο του 1977.
Αντίστοιχα, στις ΗΠΑ το Συμβούλιο Προτύπων Χρηματοοικονομικής Λογιστικής (FASB) εξέδωσε τον Νοέμβριο του 1987 το Χρηματοοικονομικό Λογιστικό Πρότυπο 95 «Κατάσταση Ταμειακών Ροών» (SFAS 95, Statement of Cash Flows), το οποίο άρχισε να εφαρμόζεται για οικονομικές καταστάσεις που αφορούν λογιστικές περιόδους που άρχιζαν την ή μετά την 15η Ιουλίου 1988.
Τόσο το Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 7 όσο και το Χρηματοοικονομικό Λογιστικό Πρότυπο 95, σε ιδιαίτερη παράγραφο προτρέπουν (encourage), αλλά δεν απαιτούν, τη χρήση της άμεσης μεθόδου (direct or income statement method) ως μεθόδου παρουσίασης των ταμειακών ροών. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι και η έμμεση μέθοδος (indirect or reconciliation method) παρουσίασης των ταμειακών ροών εξακολουθεί να είναι αποδεκτή.
Η άμεση και η έμμεση μέθοδος παρουσίασης των ταμειακών ροών (Βλ.Πίνακα 1) προβλέπουν την κατηγοριοποίηση (παρουσίαση) των ταμειακών ροών σε τρεις διακριτές μεταξύ τους
ομάδες:
i) Ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες (Cash flow from operating activities),
ii) Ταμειακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες (Cash flow frominvesting activities) και
iii) Ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες (Cash flow from financing activities).
Οι δύο μέθοδοι (άμεση και έμμεση) διαφέρουν μόνο ως προς την παρουσίαση των ταμειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες, ενώ ο τρόπος παρουσίασης των ταμειακών ροών από επενδυτικές και χρηματοδοτικές δραστηριότητες ταυτίζεται απόλυτα και στις δύο μεθόδους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά την προτροπή που αποτυπώνεται ευκρινώς στις οδηγίες εφαρμογής των δύο ανωτέρω προτύπων (IAS 7 και SFAS 95), η διεθνής κοινότητα ακόμη και σήμερα εξακολουθεί στη μεγάλη πλειονότητά της να επιλέγει την έμμεση μέθοδο παρουσίασης των ταμειακών ροών.
Η επίδραση της μεθόδου παρουσίασης στη λήψη αποφάσεων
Πανεπιστημιακές έρευνες έχουν αποδείξει στο παρελθόν ότι ο τρόπος παρουσίασης οικονομικών πληροφοριών επιδρά στη λήψη απόφασης που τελικά πραγματοποιούν οι χρήστες των πληροφοριών αυτών*.
Οι πληροφορίες που σχετίζονται με τη ρευστότητα μιας οντότητας κρίνονται εξαιρετικά σημαντικές για τη λήψη επενδυτικών και εν γένει επιχειρηματικών αποφάσεων. Δεν υπάρχει πλέον καμιά αμφιβολία ότι η κατάρτιση της ΚΤΡ, που επιβλήθηκε ως υποχρεωτική μέσω των λογιστικών προτύπων, έχει συμβάλει ουσιαστικά στην παροχή αξιόλογων πληροφοριών που σχετίζονται με τη ρευστότητα των επιχειρηματικών μονάδων. Οι πληροφορίες που σχετίζονται με την κερδοφορία των επιχει ρήσεων είναι πολύ σημαντικές, εξίσου σημαντικές όμως θεωρούνται πλέοαπό τους οικονομικούς αναλυτές και οι πληροφορίες που παρέχονται μέσω του ισολογισμού και της ΚΤΡ. Τελευταία έχει καταγραφεί ένα συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον από πλευράς των επενδυτών για την αξία των πληροφοριών που παρέχονται μέσω της ΚΤΡ, οι οποίες κατά τη γνώμη τους είναι χρήσιμες κατά τη λήψη των επενδυτικών αποφάσεων.
Άμεση και έμμεση μέθοδος: πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα
Στην άμεση μέθοδο παρουσιάζονται (ομαδοποιημένα) οι λειτουργικές εισπράξεις και πληρωμές, ενώ αντίστοιχη πληροφορία δεν παρατίθεται στην έμμεση μέθοδο. Οι χρήστες των οικονομικών καταστάσεων που υποστηρίζουν αυτόν τον τρόπο παρουσίασης των λειτουργικών ταμειακών ροών εκτιμούν ότι μέσω της παρουσίασης αυτής αποκαλύπτεται η ικανότητα μιας οντότητας να δημιουργεί ικανοποιητικές ταμειακές ροές από τη λειτουργία της, που θα της επιτρέψουν να πληρώσει τις υποχρεώσεις της, να επενδύσει στην επαύξηση της λειτουργικής της δραστηριότητας και, τέλος, να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της προς τους μετόχους.
Οι χρήστες που δεν υποστηρίζουν την παρουσίαση της άμεσης μεθόδου, ως επιλογή, εστιάζουν την αντίθεση τους στο ότι οι περισσότερες οντότητες δεν έχουν την τεχνική (μηχανογραφική) υποδομή να παράγουν τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για τη σύνταξη της ΚΤΡ με την άμεση μέθοδο. Πιο σημαντικό όμως μπορεί να θεωρηθεί, όπως υποστηρίζεται, ότι «η άμεση μέθοδος που πρακτικά απεικονίζει πληροφορίες που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα της οντότητας σε ταμειακή βάση και όχι στη βάση της αρχής του δουλευμένου μπορεί λανθασμένα να δημιουργήσει την εντύπωση ότι οι καθαρές ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες αποτελούν τον ίδιο καλό ή και καλύτερο τρόπο μέτρησης της αποδοτικότητας μιας οντότητας από αυτόν που παρουσιάζεται μέσω της κατάστασης αποτελεσμάτων της χρήσεως» (Mahoney, Sever καιTheis, 1988).
Η έμμεση μέθοδος (ή μέθοδος συμφωνίας) παρουσίασης των λειτουργικών ταμειακών ροών εστιάζει στην ανάδειξη της διαφοράς μεταξύ των καθαρών αποτελεσμάτων προ φόρων και των καθαρών ταμειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες. Οι υποστηρικτές της έμμεσης μεθόδου τονίζουν ότι η μέθοδος αυτή παρέχει τη δυνατότητα σύνδεσης της ΚΤΡ, των αποτελεσμάτων χρήσεως και του ισολογισμού (μεταβολές εισπρακτέων – πληρωτέων λογαριασμών που αφορούν λειτουργικές δραστηριότητες κ.λπ.)
Τεχνοκράτες έχουν υποστηρίξει κατά καιρούς ότι, όταν επιλέγεται η άμεση μέθοδος παρουσίασης των ταμειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες, θα πρέπει να δίδονται στους χρήστες των οικονομικών καταστάσεων συμπληρωματικές πληροφορίες με τη μορφή γνωστοποιήσεων που θα επιτρέπουν τη συμφωνία των καθαρών αποτελεσμάτων της χρήσεως με τις καθαρές ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι συμπληρωματικές αυτές πληροφορίες δεν δημιουργούν αξιόλογο πρόσθετο σημαντικό κόστος.
Τονίζεται ότι η παράθεση αυτών των πρόσθετων πληροφοριών (συμφωνιών) που περιγράφεται ανωτέρω για όσους επιλέγουν την ευθεία μέθοδο προβλέπεται πλέον ως αναγκαιότητα από το SFAS 95.
Από της εφαρμογής του SFAS 95 μέχρι και σήμερα συνεχίζονται οι διαφορετικές απόψεις και φιλονικίες σχετικά με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της άμεσης ή της έμμεσης μεθόδου στην παρουσίαση των ταμειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες. Οι υποστηρικτές της άμεσης μεθόδουισχυρίζονται ότι ικανοποιεί καλύτερα τις ανάγκες των χρηστών, διότι είναι απλή και κατανοητή, απεικονίζει κατηγοριοποιημένα τις εισροές και εκροές και επιπρόσθετα παρέχει τη δυνατότητα ανάπτυξης μοντέλου αποδοτικότητας των επιχειρήσεων μέσω των αναμενόμενων και των πραγματοποιούμενων ταμειακών ροών. Τέλος, παρέχει τη δυνατότητα σύγκρισης ανόμοιων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, που ενδεχομένως εφαρμόζουν διαφορετικούς λογιστικούς χειρισμούς, πάνω στη βάση της δυνατότητάς τους να δημιουργούν επαρκείς λειτουργικές ταμειακές ροές. Οι υποστηρικτές της έμμεσης μεθόδου επισημαίνουν ότι, όπως αναφέρεται στο SFAS 95, ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους κρίθηκε αναγκαία η κατάρτιση της ΚΤΡ ήταν να διευκολύνει τους χρήστες να αντιληφθούν τους λόγους των διαφορών μεταξύ των αποτελεσμάτων της χρήσεως και των αντίστοιχων πραγματοποιημένων ταμειακών εισροών και εκροών και πάνω σε αυτήν τη βάση να μπορέσουν να εκτιμήσουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των αποτελεσμάτων.
Η πρώτη στήλη του Πίνακα 1 παρουσιάζει την έμμεση μέθοδο των ταμειακών ροών. Η μέθοδος αυτή ξεκινά από τα καθαρά αποτελέσματα προ φόρων της χρήσεως και στη συνέχεια προστίθενται ή αφαιρούνται, αντίστοιχα, τα έξοδα και τα έσοδα που δεν έχουν πραγματοποιηθεί σε ταμειακή βάση (αποσβέσεις, προβλέψεις κ.λπ.). Στη συνέχεια προστίθενται ή αφαιρούνται οι μεταβολές (από χρήση σε χρήση) των λογαριασμών του ισολογισμού που αφορούν λειτουργικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, μια αυξητική μεταβολή από χρήση σε χρήση στους εισπρακτέους λογαριασμούς σημαίνει ότι η μεταβολή αυτή πρέπει να αφαιρεθεί από τη βάση εκκίνησης, διότι αφορά το μέρος των εσόδων που έχει συμπεριληφθεί στα αποτελέσματα χρήσεως αλλά δεν έχει εισπραχθεί. Τελικά, μέσα από την παρουσίαση αυτή επιχειρείται μια σύνδεση (συμφωνία) των αποτελεσμάτων της χρήσεως με τις καθαρές ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες (reconciliation method). Η δεύτερη στήλη του Πίνακα 1 παρουσιάζει την άμεση μέθοδο των ταμειακών ροών. Παρουσιάζονται οι λειτουργικές ταμειακές εισροές και οι πηγές από τις οποίες προήλ- θαν. Επιπλέον παρουσιάζονται οι λειτουργικές ταμειακές εκροές και οι χρήσεις για τις οποίες πραγματοποιήθηκαν. Ο τρόπος παρουσίασης της άμεσης μεθόδου προσομοιάζει με μια κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσεως από λειτουργικές δραστηριότητες που έχει συνταχθεί σε ταμειακή βάση (income statement method).
ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤΑMΕΤΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΙMΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 το πανεπιστήμιο του Τέξας (ΗΠΑ) πραγματοποίησε μια έρευνα με σκοπό την καταγραφή των προτιμήσεων των χρηστών σε σχέση με την επιλογή της άμεσης ή της έμμεσης μεθόδου απεικόνισης των ταμειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες. Πολλές αντίστοιχες έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί και πραγματοποιούνται ακόμη και στις μέρες μας, καταγράφοντας η κάθε μία τα δικά της αποτελέσματα. Ο λόγος που εστιάζουμε στη συγκεκριμένη έρευνα είναι η κατηγοριοποιημένη παρουσίαση των καταμετρήσεων με βάση την ιδιότητα του χρήστη (διοικητικό στέλεχος, επενδυτής, οικονομικός αναλυτής) και του τομέα επιχειρηματικής δράσης (βιομηχανία, εμπόριο, υπηρεσίες κ.λπ.), αλλά και ο μεγάλος αριθμός των ερωτηθέντων (550 ερωτηθέντες). Τα αποτελέσματα της καταμέτρησης εμφανίζονται πιο κάτω στον Πίνακα 2. Από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει ότι το 82% των διοικητικών στελεχών και το 70,3% των επενδυτών εκτιμά ότι η έμμεση μέθοδος παρουσίασης των λειτουργικών ταμειακών ροών είναι πιο ενδεδειγμένη από την άμεση. Επιπρόσθετα, οι επενδυτές και οικονομικοί αναλυτές που εξέφρασαν την προτίμησή τους στην άμεση μέθοδο ανέρχονται σε ποσοστό 29,7% των ερωτηθέντων, έναντι ποσοστού 18% των ερωτηθέντων διοικητικών στελεχών. Σε σχέση με τα αποτελέσματα της έρευνας κατά επιχειρηματικό τομέα, επίσης παρατηρείται σαφής προτίμηση στην έμμεση μέθοδο. Άξιο προσοχής είναι ότι στους επιχειρηματικούς τομείς του εμπορίου και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών η προτίμηση στην άμεση μέθοδο είναι σαφώς μεγαλύτερη των υπολοίπων επιχειρηματικών τομέων.
Ανακεφαλαίωση – συμπεράσματα
Από την εποχή που έχει διεξαχθεί η παραπάνω έρευνα μέχρι σήμερα πολλά έχουν αλλάξει. Οι ανάγκες των χρηστών για εξειδικευμένη πληροφόρηση ως εργαλείο λήψης αποφάσεων συνεχώς αυξάνονται. Ο έντονος παγκόσμιος πλέον ανταγωνισμός δεν συγχωρεί λανθασμένες επιλογές. Ως αντιστάθμιση στα παραπάνω καταγράφεται η εξέλιξη των παραμετροποιημένων μηχανογραφικών εφαρμογών, που παρέχουν πλέον τη δυνατότητα (που δεν υπήρχε πριν από 15 χρόνια) συνδυαστικών πληροφοριών, η πιο εξειδικευμένη και πληρέστερη γνώση των χρηστών και, τέλος, η περισσότερο ορθολογικήοργάνωση των επιχειρήσεων. Οι χρήστες είναι πλέον πολύ περισσότερο εξοικειωμένοι με την ΚΤΡ και το «σκοπό» που καλείται να εξυπηρετήσει. Σήμερα, ιδιαίτερα στο διεθνή οικονομικό τύπο, η ΚΤΡ συχνά αναφέρεται ως μια κατάσταση που παρέχει οικονομικές πληροφορίες για χρήστες που δεν απαιτείται να έχουν ιδιαίτερες οικονομικές γνώσεις. Μάλιστα, η εξοικείωση με τη χρήση της ΚΤΡ έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό που πολλοί υποστηρίζουν ότι η ΚΤΡ από μόνη της (stand alone), χωρίς τη συνεισφορά των υπολοίπων γνωστών οικονομικών καταστάσεων, παρέχει πλήθος πληροφοριών που είναι αρκετό για την εκτίμηση τουλάχιστον της υφιστάμενης οικονομικής κατάστασης των επιχειρήσεων. Ενδεικτική της σπουδαιότητας που έχει αποκτήσει πλέον η ΚΤΡ για κάποιους χρήστες, που προέρχονται κατά πάσα πιθανότητα από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, είναι η φράση «Profit is only an accounting symbol but cash is reality», δηλαδή «Το κέρδος είναι μόνο ένα λογιστικό σύμβολο, αλλά τα μετρητά (διαθέσιμα) είναι η πραγματικότητα».
Κατά τη γνώμη μας η «προτροπή» και των δύο συμβουλίων, IASB και FASB, για την επιλογή της άμεσης μεθόδου στην απεικόνιση των ταμειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες δεν είναι τυχαία και είναι επαρκέστατα τεκμηριωμένη. Η ΚΤΡ, όταν χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες οικονομικές καταστάσεις, αποκαλύπτει σημαντικότατες ποιοτικές πληροφορίες, για τις οποίες δεν υπάρχει διαφορετικός τρόπος να γνωστοποιηθούν.
Ωστόσο η ΚΤΡ πρέπει να εξυπηρετεί κυρίως τις «ανάγκες» για τις οποίες καθιερώθηκε. Μοιάζει πραγματικά παράδοξο να τιτλοφορείται «Κατάσταση Ταμειακών Ροών» και σύμφωνα με την έμμεση μέθοδο να μην αποκαλύπτει τις αμιγώς ταμειακές κινήσεις (εισπράξεις – πληρωμές) που αφορούν τις λειτουργικές δραστηριότητες αλλά μία «τεχνική» προσδιορισμού του συνόλου των ταμειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες, ενώ στις λοιπές δραστηριότητες (επενδυτικές – χρηματοδοτικές) να αποκαλύπτει ακριβώς αυτό, εισπράξεις και πληρωμές κατά κατηγορία.
Ο ενημερωμένος χρήστης των οικονομικών καταστάσεων δεν επιδιώκει λογιστικές συμφωνίες – συνδέσμους μέσω της ΚΤΡ και ταυτόχρονα δεν αμφισβητεί την πληρότητα της λογιστικής παραδοχής (αρχής) του δουλευμένου (accrual basis) με βάση την οποία συντάσσονται οι λοιπές οικονομικές καταστάσεις.
Ίσως έχουν ωριμάσει χρονικά οι συνθήκες τα Λογιστικά Συμβούλια να επανεξετάσουν τη διατήρηση της αποδοχής της έμμεσης μεθόδου ως μεθόδου απεικόνισης των λειτουργικών ταμειακών ροών. Στην περίπτωση που η άμεση μέθοδος παρέμενε ως η μόνη αποδεκτή, μια πρόσθετη γνωστοποίηση των μη ταμειακών μεγεθών που συμπεριλαμβάνονται στα αποτελέσματα χρήσεως, ενδεχομένως θα ικανοποιούσε πολλούς από τους σημερινούς επικριτές της άμεσης μεθόδου.WSTATEMENTS, OPERATING SECTION
* Οι James Stock και Mark Watson, σε μελέτη που πραγματοποίησαν το 1984, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η κρίση των χρηστών των οικονομικών πληροφοριών μπορεί να επηρεασθεί από τον τρόπο παρουσίασης των οικονομικών πληροφοριών. Οι Hard και Vanecek το 1991 κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μεταξύ των διαφορετικών τρόπων παρουσίασης των οικονομικών πληροφοριών πρέπει να επιλέγεται ο καταλληλότερος με βάση το σκοπό των χρηστών.