Δημήτρης Καβούκας, Senior Manager, Financial Services Grant Thornton
Τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα έχουν εδώ και μία δεκαετία εισέλθει στην οικονομική πραγματικότητα, τόσο της ελληνικής αγοράς όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Θεωρούνται ως μία από τις θεμελιώδεις ενέργειες για την προσαρμογή και την ομοιογένεια της οικονομικής κατάστασης και των επιδόσεων μιας εταιρείας. Αποτελούν ένα κοινό πλαίσιο λογιστικών αρχών, το οποίο εξετάζεται και διαμορφώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο, συγκεντρώνοντας λογιστική γνώση και εμπειρία για όλους τους κλάδους και τις μορφές δραστηριότητας μιας οργανωμένης εταιρείας και κυρίως ενός ομίλου εταιρειών. Θεωρείται ένα από τα εργαλεία της οικονομικής ανάλυσης, δίνοντας τη δυνατότητα στους χρήστες των οικονομικών καταστάσεων να έχουν μια κοινή, σαφή και αναλυτική, μέσω των σημειώσεών τους, εικόνα των δραστηριοτήτων και των επιδόσεων μιας οικονομικής οντότητας. με βάση τις φορολογητέες ταμιακές ροές.
Στην Ελλάδα, τα ΔΠΧΑ έχουν εφαρμοσθεί με την κοινοτική οδηγία 1606/2002 σε όλες τις εισηγμένες επιχειρήσεις, ενώ με άλλες νομοθετικές διατάξεις και επικαιροποιήσεις του νόμου 2190/1920 έχουν σταδιακά εφαρμοσθεί και σε ειδικές κατηγορίες εταιρειών του λεγόμενου δημοσίου ενδιαφέροντος. Η υποχρεωτική τους εφαρμογή σε μη εισηγμένες εταιρείες δεν έχει θεσπιστεί, αλλά η νομοθεσία δίνει τη δυνατότητα και σε αυτές, εφόσον οι διοικήσεις και οι μέτοχοί τους το επιθυμούν, να υιοθετήσουν τα ΔΠΧΑ στη σύνταξη των οικονομικών τους καταστάσεων.
Ασφαλιστικός κλάδος
Αν και στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετές μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες, κυρίως στους τραπεζικούς ομίλους, που έχουν υιοθετήσει τα ΔΠΧΑ, εντούτοις ένα μεγάλο ποσοστό των λοιπών εταιρειών του κλάδου (ακόμα και θυγατρικές εταιρείες ομίλων του εξωτερικού) δεν είχε έως το 2014 προχωρήσει στην υιοθέτηση αυτού του πλαισίου. Εδώ και μερικά χρόνια όμως, στον ευρωπαϊκό κυρίως χώρο, διαμορφώνεται ένα καινούργιο πλαίσιο για τη διαχείριση της κεφαλαιακής επάρκειας και τη διαχείριση κινδύνων, που εισάγει δυναμικά τη χρησιμότητα των ΔΠΧΑ, με τη χαρακτηριστική ονομασία Φερεγγυότητα ΙΙ ή Οδηγία ΙΙ ή αλλιώς Solvency II. Το συγκεκριμένο πλαίσιο έχει ουσιαστικά τις βάσεις του στο αντίστοιχο πλαίσιο που εφαρμόζεται εδώ και μία δεκαετία στον τραπεζικό κλάδο, τη Βασιλεία ΙΙ, ενώ ήδη έχει διαμορφωθεί το πλαίσιο για τη Βασιλεία ΙΙΙ.
Ίδιους στόχους επιδιώκει να πετύχει και το Solvency II για την ασφαλιστική αγορά, βασισμένο στη μέθοδο των «τριών πυλώνων» που ακολουθήθηκε και στον σχεδιασμό των συμφώνων της Βασιλείας. Οι τεχνικοί κανόνες του Solvency II έχουν αρχίσει ήδη να αποκρυσταλλώνονται μέσω των αρμόδιων ευρωπαϊκών οργάνων και οι διερευνητικές ασκήσεις προσομοίωσης για τον νέο υπολογισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων έχει ξεκινήσει εδώ και δύο χρόνια. Βασικό παράγοντα για τη μετάβαση έχει αποτελέσει η μεταφορά της εποπτείας των ασφαλιστικών επιχειρήσεων από την Επιτροπή Εποπτείας Ιδιωτικής Ασφάλισης (ΕΠΕΙΑ), νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ) του Υπουργείου Οικονομικών, στην Τράπεζα της Ελλάδος, μέσω της Διεύθυνσης Εποπτείας Ιδιωτικής Ασφάλισης, έχοντας αναλάβει το έργο να προετοιμάσει την ελληνική αγορά και να εφαρμόσει σταδιακά το νέο κανονιστικό πλαίσιο. Ο νέος τρόπος υπολογισμού και το πλαίσιο της Φερεγγυότητας ΙΙ αναμένεται να εφαρμοστούν πλήρως από το 2016, με σημαντικό έτος προσαρμογής το 2015, καθώς όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. θα πρέπει να έχουν ενσωματώσει την Οδηγία ΙΙ στην εθνική νομοθεσία μέχρι 31.3.2015.
Αναφορά στα ΔΠΧΑ στο Solvency II
Το προγενέστερο πλαίσιο, με την ονομασία Solvency Ι, προχωρούσε στον υπολογισμό της κεφαλαιακής επάρκειας βασισμένο στα οικονομικά μεγέθη συντεταγμένα με τα Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα (ΕΛΠ) και στην εφαρμογή ειδικών παραμέτρων αποτίμησης (π.χ. κανόνες αποτίμησης επενδύσεων), τα οποία αποτυπώνονται στον μεγάλο ασφαλιστικό νόμο 400/1970. Και ενώ το πιο αναμενόμενο για υπολογιστικά θέματα θα ήταν ότι ένα νέο πλαίσιο θα απασχολούνταν κυρίως με θέματα που άπτονται της αναλογιστικής και ασφαλιστικής επιστήμης, εντούτοις βασικό ρόλο διαδραματίζουν και τα λογιστικά πρότυπα των ΔΠΧΑ.
Το παραπάνω δεν είναι τυχαίο, καθώς η έννοια του οικονομικού ισολογισμού, και όχι απλά των μεγεθών, μπήκε στον κορμό του υπολογισμού της κεφαλαιακής φερεγγυότητας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τεχνικές οδηγίες που έχουν δοθεί θέτουν ως βάση για τον «λογιστικό» χειρισμό κονδυλίων του οικονομικού ισολογισμού τους κανόνες αποτίμησης και παρουσίασης των ΔΠΧΑ. Επιπλέον, οι οδηγίες αυτές όχι απλά αναφέρονται στους κανόνες αποτίμησης των ΔΠΧΑ αλλά δίνουν και οδηγίες για τη μετάβαση στον Solvency II ισολογισμό, βάσει των λογιστικών αρχών ΔΠΧΑ που εφαρμόζει μια ασφαλιστική οντότητα, με σαφή προσανατολισμό στην αρχή της τρέχουσας αξίας (fairvalue).
Εποπτικές υποχρεώσεις
Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Τράπεζας της Ελλάδος, η εφαρμογή των ΔΠΧΑ στις ασφαλιστικές επιχειρήσεις αποτελεί βασικό προαπαιτούμενο για την αποτελεσματική εφαρμογή του πλαισίου της Οδηγίας ΙΙ και αποτελεί το πρώτο στάδιο προσαρμογής στις μεθοδολογίες αποτίμησης του νέου πλαισίου. Αυτό, στην ουσία, ελαχιστοποιεί και τον κίνδυνο να διαφέρουν σημαντικά οι οικονομικές καταστάσεις βάσει ΔΠΧΑ με τον ισολογισμό του Solvency II, καθώς τα ελληνικά πρότυπα έχουν σημαντικές παραμέτρους παρουσίασης σε αξίες κτήσης, ενώ το Solvency II, για ευνόητους λόγους, φέρνει την εικόνα του ισολογισμού κοντά στις ρευστοποιήσιμες αξίες.
Για τους σκοπούς της Οδηγίας ΙΙ, η αρμόδια νομοπαρασκευαστική επιτροπή του Υπουργείου Οικονομικών έχει εισηγηθεί εφαρμογή των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων από όλες τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις από την 1.1.2015.
Η Τράπεζα της Ελλάδος, δίνοντας πάντα ιδιαίτερη σημασία στην έγκαιρη αλλά και ομαλή προσαρμογή των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, έχει ήδη ζητήσει από αυτές, με την εγκύκλιο 666/30.7.2014, την υποβολή αναλυτικού σχεδίου δράσης για την υιοθέτηση των ΔΠΧΑ στις 30.9.2014
Προκλήσεις εφαρμογής ΔΠΧΑ
Τα ιδιαίτερα θέματα για τα οποία θα έπρεπε να μεριμνήσουν οι εταιρείες είναι:
➜ κατάλληλη εκπαίδευση των στελεχών των οικονομικών υπηρεσιών,
➜ αλλαγές στα μηχανογραφικά και λογιστικά τους συστήματα,
➜ επικαιροποίηση ή θέσπιση νέων διαδικασιών για την τήρηση και υποβολή των χρηματοοικονομικών καταστάσεων,
➜ κατηγοριοποίηση των προϊόντων βάσει του IFRS 4,
➜ διενέργεια εκτίμησης επάρκειας των τεχνικών αποθεμάτων βάσει του IFRS 4.
Σημαντικότητα των λογιστικών αρχών και μεθόδων της πρώτης εφαρμογής
Τα ΔΠΧΑ, κατά την πρώτη εφαρμογή, δίνουν τη δυνατότητα χρήσης εξαιρέσεων (exceptions), καθώς και λογιστικών μεθόδων, που μπορούν υπό συνθήκες να δώσουν μια ευνοϊκότερη λογιστική εικόνα της τρέχουσας λογιστικής χρήσης σε σχέση με τις προηγούμενες λογιστικές περιόδους. Για παράδειγμα, υπάρχει δυνατότητα, ειδικά για τις συγκριτικές περιόδους των οικονομικών καταστάσεων, στις οποίες η διοίκηση είχε πιο ουδέτερη μεθοδολογία βάσει ΕΛΠ, να επαναξιολογηθούν αξίες, να διενεργηθούν απομειώσεις κ.λπ. σε στοιχεία του ισολογισμού με απευθείας εμφάνιση του αποτελέσματος στην καθαρή θέση, χωρίς την επιβάρυνση των οικονομικών αποτελεσμάτων τρεχουσών και μελλοντικών χρήσεων. Αυτή η δυνατότητα δίνει μεγάλη ευχέρεια στη διοίκηση, καθώς θέματα προβλέψεων και συναφών γεγονότων απομείωσης αφορούν σημαντικά ποσά στις οικονομικές καταστάσεις. Κατά συνέπεια, οι δυνατότητες της πρώτης εφαρμογής θα πρέπει να αξιολογηθούν πολύ προσεκτικά από τη διοίκηση.
Χρήση εξειδικευμένων μεθοδολογιών για αποτίμηση και επιμέτρηση στοιχείων ενεργητικού και υποχρεώσεων
Πλέον θα είναι αναγκαία η χρήση εξειδικευμένων γνώσεων για την επιμέτρηση και αποτίμηση στοιχείων ενεργητικού και παθητικού. Κλασικές είναι οι περιπτώσεις της χρήσης εκτιμητών για την αξία ακινήτων, αναλογιστών για τον υπολογισμό υποχρεώσεων προς το προσωπικό, καθώς και εξειδικευμένων χρηματοοικονομικών γνώσεων για περιπτώσεις συμβάσεων που αφορούν σύνθετα χρηματοοικονομικά μέσα, παράγωγα και ειδικές συμφωνίες ανταλλαγής.
Κατάρτιση ενοποιημένων καταστάσεων
Θα επαναξιολογηθούν οι συμμετοχές σε συνδεδεμένες και συγγενείς επιχειρήσεις, καθώς τα ΔΠΧΑ θεωρούνται πιο αυστηρά σε σχέση με την αξιολόγηση του ελέγχου έναντι συνδεδεμένων επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, οι συμμετοχές ή κοινή διοίκηση μεταξύ εταιρειών ενδέχεται να οδηγούν σε ανάγκη κατάρτισης ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων. Στην πράξη, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις τέτοιων σχέσεων των ασφαλιστικών εταιρειών, ειδικά με εταιρείες διαμεσολάβησης και πρακτόρευσης ασφαλίσεων, οι οποίες θα επαναξιολογηθούν για σκοπούς ενοποίησης.
Σύνθετα στοιχεία Ιδίων Κεφαλαίων
Σημαντικές θεωρούνται και οι αλλαγές επί της μεθοδολογίας λογιστικής απεικόνισης στοιχείων υβριδικών κεφαλαίων. Τέτοιες περιπτώσεις αφορούν κυρίως σύνθετα και μη χρηματοοικονομικά μέσα, όπως π.χ. ομολογιακά δάνεια, τα οποία, ενώ εμφανίζονταν ως υποχρεώσεις, θα επαναξιολογηθούν ως μέρος των Ιδίων Κεφαλαίων, αυξάνοντας την καθαρή θέση της εταιρείας.
Εφαρμογή του ΔΠΧΑ 4
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ένα πολύ σημαντικό μέρος της μετάβασης σε ΔΠΧΑ αφορά την εφαρμογή εξειδικευμένων λογιστικών προτύπων σε κάθε επιχειρηματικό κλάδο. Στην περίπτωση των ασφαλιστικών εταιρειών τον ρόλο αυτό έχει το ΔΠΧΑ 4, με σκοπό να προδιαγράψει τη χρηματοοικονομική αναφορά για τα ασφαλιστήρια συμβόλαια.
Ειδικότερα, το ΔΠΧΑ 4 απαιτεί:
α. βελτιώσεις περιορισμένης έκτασης στη λογιστική που εφαρμόζουν οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις σε ασφαλιστήρια συμβόλαια,
β. γνωστοποιήσεις που καθορίζουν και εξηγούν τα ποσά των οικονομικών καταστάσεων των επιχειρήσεων που ανακύπτουν από ασφαλιστήρια συμβόλαια και βοηθούν τους χρήστες των οικονομικών καταστάσεων να κατανοήσουν το ποσό, το χρονοδιάγραμμα και την αβεβαιότητα των μελλοντικών ταμειακών ροών από αυτά.
Αναφορικά με το IFRS 4, σημαντικά σημεία είναι κυρίως τα εξής:
➜ Η επιμέτρηση των ασφαλιστικών υποχρεώσεων σε όλους τους κλάδους ασφάλισης και αντασφάλισης στην τρέχουσα αξία διακοπής (current exit value, cev) με αξιολόγηση: α) των τρεχουσών εκτιμήσεων των ταμειακών ροών των συμβολαίων, β) τη χρονική αξία του χρήματος, γ) το περιθώριο (margin) κινδύνου που πρέπει να αναλαμβάνουν οι πάροχοι για την ανάληψή του.
➜ Η κατηγοριοποίηση των ασφαλιστηρίων συμβολαίων, ειδικά για τα προϊόντα ασφαλίσεων του κλάδου ζωής, με στοιχεία επενδύσεων. Η αξιολόγηση και ο διαχωρισμός μεταξύ της εφαρμογής του ΔΠΧΑ 4 έναντι του ΔΛΠ 39 ενδέχεται να απαιτεί αρκετή προσπάθεια και αξιολόγηση των όρων των συμβολαίων.
➜ Ειδικά κατά την πρώτη εφαρμογή, οι οικονομικές καταστάσεις θα απαιτούν σημαντική πληροφόρηση και γνωστοποιήσεις σε σχέση με τα ΕΛΠ.
Προγραμματισμός εργασιών και προσέλκυση εμπειρίας
Σημαντικός παράγοντας προσαρμογής κάθε εταιρείας είναι να προσδιοριστούν με ακρίβεια το εύρος και οι εργασίες που απαιτούνται, προκειμένου να επιτευχθεί η ομαλή και έγκαιρη μετάβαση (πλάνο εργασίας) στα ΔΠΧΑ. Καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου πρέπει να πραγματοποιείται η σχετική παρακολούθησή του, δηλαδή ο έλεγχος και ο ενεργός συντονισμός, καθώς και η επίλυση θεμάτων, ώστε να μπορέσει η ασφαλιστική επιχείρηση να προετοιμάσει έγκαιρα και ορθά τις οικονομικές της καταστάσεις.
Λόγω των χαρακτηριστικών της ελληνικής αγοράς, σημαντική θεωρείται και η προσπάθεια που θα καταβάλουν οι εταιρείες για την προσέλκυση και διατήρηση έμπειρου ανθρώπινου δυναμικού που θα μπορέσει να σχεδιάσει και να εφαρμόσει τις διαδικασίες για τη μετάβαση και τήρηση των ΔΠΧΑ.
Ανεξάρτητη επισκόπηση
Σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση όλων των εμπλεκομένων μερών στις οικονομικές καταστάσεις των ασφαλιστικών εταιρειών θα αποτελέσει η χρήση έμπειρων ορκωτών λογιστών, τόσο στα στάδια της προετοιμασίας όσο και στην τελική παροχή γνώμης για την ορθότητα και πληρότητα των οικονομικών καταστάσεων.
Βάσει των μεγεθών της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς, θεωρείται ότι η μετάβαση σε περιβάλλον ΔΠΧΑ μπορεί να διεκπεραιωθεί με ομαλό και έγκαιρο τρόπο, με δεδομένη τη σωστή προετοιμασία και αντιμετώπιση των θεμάτων, τόσο από τη διοίκηση όσο και από τα στελέχη των ασφαλιστικών επιχειρήσεων.