Εli Ρ. Κhazzam, μετάφραση: Σπύρος Αλαμάνος, Γραφείο Διεθνών Σχέσεων Σώματος Ορκωτών Ελεγκτών Λογιστών (ΣΟΕΛ)
Βρίσκοντας κοινά σημεία μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών: Δυτικές και ισλαμικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες
Οι ισλαμικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες θεωρούνται από πολλούς ως μια νησίδα εντός ενός τεράστιου παγκόσμιου συστήματος χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και ρυθμίσεων. Μεγάλο μέρος του διενεργουμένου διεθνούς διαλόγου περί τα χρηματοοικονομικά επικεντρώνεται στην εξεύρεση κοινών προσεγγίσεων ως προς τη ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα, καθώς και των προτύπων και κωδίκων δεοντολογίας οι οποίοι πρέπει να τον διέπουν προκειμένου η παγκόσμια οικονομία να δύναται να λειτουργήσει πλέον αξιόπιστα και αποτελεσματικά. Πώς μπορούν να ενταχθούν σε αυτήν τη διαδικασία οι ισλαμικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες; Πρέπει να ενταχθούν;
Θεώρηση εκ του μακρόθεν των διαφορών μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών
Χρησιμοποιώ τη φράση «θεώρηση εκ του μακρόθεν» για να αναφερθώ στην ιδέα ότι όταν κοιτάζουμε τα πράγματα από μακριά, μπορούμε να βρούμε ότι εντός πολλών φαινομενικών διαφορών κρύβονται ουσιαστικές ομοιότητες. Φυσικά υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ της Σαρία (Ισλαμικού Νόμου) και των κατευθυντήριων αρχών του σύγχρονου καπιταλισμού, αλλά διαφαίνεται επίσης ότι υπάρχουν κάποια βασικά κοινά σημεία:
– Η σημασία της ελάττωσης των εκμεταλλευτικών συμπεριφορών από τους θεσμούς, τους καταναλωτές και όλους όσοι εμπλέκονται σε συναλλαγές.
– Η σημασία της μείωσης της οικονομικής αβεβαιότητας και των κινδύνων που αυτή δημιουργεί για το κοινωνικό σύνολο, και
– Η ευαισθησία σχετικά με την κοινωνική ευθύνη, τη δεοντολογική συμπεριφορά και τις πολιτιστικές αξίες που έχουν θετική επίδραση επί της κοινωνίας (για πολλές δυτικές κοινωνίες αυτή η πτυχή μόλις τώρα αναδύεται, μέσω των ιδεών της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης [ΕΚΕ], των βιώσιμων επιχειρηματικών πρακτικών, καθώς και άλλων κινημάτων).
Οι τρόποι με τους οποίους διαφορετικά συστήματα προσπαθούν να προσεγγίσουν αυτούς τους στόχους ποικίλλουν, αλλά σε τελική ανάλυση και τα δύο συστήματα (δυτικό και ισλαμικό) έχουν εποικοδομητικό χαρακτήρα. Αφορούν την αναγκαιότητα του μετριασμού των αρνητικών συνεπειών των οικονομικών δραστηριοτήτων. Και υπό την τρέχουσα έννοια, και οι δύο φαίνεται να διευκολύνουν τη δημιουργία πλούτου και, σε κάποιο βαθμό, τη διάχυση των πλεονεκτημάτων του στην κοινωνία. Και στα δύο συστήματα οι άνθρωποι προσπαθούν να συμπεριφέρονται βάσει πλαισίων αρχών που έχουν ως θεμέλιο κοινωνικές αξίες και ιδανικά. Στις περιπτώσεις που αυτά διαφέρουν αυτό οφείλεται στις πολιτισμικές και θρησκευτικές διαφορές, και ίσως στη διαφορετική ιστορική εμπειρία.
Η εξέλιξη διαφορετικών χρηματοοικονομικών συστημάτων
Οι σύγχρονες αρχές και τα πλαίσια που διέπουν τους χρηματοοικονομικούς τομείς περιλαμβάνουν τα πάντα, από την οικονομική θεωρία μέχρι την ηθική. Πολλές από αυτές τις αρχές έλκουν την καταγωγή τους από πρακτικές που καθιερώθηκαν στα μεσαιωνικά εμπορικά κέντρα, όπως τη Φλωρεντία και τη Βενετία. Αναπτύχθηκαν με την πάροδο του χρόνου από στοχαστές όπως ο Adam Smith, ο Jean Baptiste Sey και ο John Maynard Keynes, οι θεωρίες των οποίων παρέχουν εξηγήσεις για τα πάντα, από την προσφορά και τη ζήτηση μέχρι την αποτίμηση και την κρατική / ρυθμιστική παρέμβαση. Το σκεπτικό για το πώς και γιατί οι αρχές αυτές είναι σύμφωνες με την ανθρώπινη φύση υποστηρίχθηκε από τους χριστιανούς θεολόγους, όπως τον Ιωάννη Καλβίνο, και την πολιτική θεωρία, όπως τον John Locke. Το καίριο σημείο εδώ είναι ότι οι οικονομικές αρχές που είναι κοινές για τις περισσότερες κοινωνίες έχουν αναπτυχθεί εντός πολλών επιστημονικών κλάδων και αποτελούν αντικείμενο πολλών διαφορετικών συζητήσεων και διαμαχών.
Οι ισλαμικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες εκπορεύονται από μια μακρά παράδοση θεωρίας και πρακτικής. Κατά την μεσαιωνική περίοδο, οι έμποροι από τον ισλαμικό κόσμο συναλλάσσονταν με τις ίδιες ευρωπαϊκές κοινωνίες (π.χ. τη Βενετία και τη Φλωρεντία) οι οποίες διαμόρφωσαν τις χρηματοοικονομικές αρχές που πολλοί από εμάς χρησιμοποιούμε σήμερα. Αυτές οι κοινωνίες διαμόρφωναν ταυτόχρονα μια λογική για την αντιμετώπιση και ένταξη εννοιών όπως η οικονομική αβεβαιότητα, η αποτίμηση, οι επενδύσεις, ο δανεισμός και η σύμβαση. Μεγάλο μέρος της λογικής αυτής βασίστηκε στο νόμο της Σαρία και τους ηθικούς κώδικες του Κορανίου.
Το σώμα των ιδεών που αποκαλούμε σήμερα «ισλαμικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες» αντιπροσωπεύει μια αναμόρφωση αυτών των αρχών, αναμόρφωση η οποία έλαβε χώρα στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, όταν οι επενδύσεις και οι τραπεζικές συναλλαγές μεταξύ των δυτικών κοινωνιών και της Μέσης Ανατολής αυξήθηκαν σημαντικά. Αυτή επέτρεψε την ανάπτυξη του ισλαμικού τραπεζικού κλάδου και τη διευκόλυνση των εμπορικών συναλλαγών για πολλές άλλες βιομηχανίες, όχι απαραίτητα επειδή οι διαφορετικές σύγχρονες κοινωνίες συμμορφώνονται με τους κανόνες ενός συγκεκριμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος αλλά μάλλον επειδή ένα ευρύτερο σύνολο αρχών είναι σε θέση να συνυπάρξουν. Όλες οι κοινωνίες επιδιώκουν την ορθότητα των συναλλαγών, την αξιοπιστία των συναπτόμενων συμφωνιών μεταξύ διαφορετικών μερών, καθώς και τη δημιουργία πλούτου. Και ίσως, σε ένα πιο διαισθητικό επίπεδο, όλοι οι άνθρωποι απεχθάνονται την εκμετάλλευση, την απάτη, καθώς και κάθε μορφή συστήματος που δεν μπορεί να προστατεύσει την ιδιοκτησία και τους κανόνες και τις συμβάσεις που χρησιμοποιούμε για την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.
Παγκοσμιοποίηση: Έχουμε βρει το ν σωστό κώδικα επικοινωνίας;
Μπορεί να υποστηριχθεί ότι ένα βασικό χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης είναι η αντίληψη ότι οι πρακτικές και τα συστήματα των διαφορετικών κοινωνιών (είτε πρόκειται για τις οικονομικές και τεχνολογικές υποδομές είτε για τις συντεταγμένες κοινωνικής συνύπαρξης, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα) θα πρέπει να συγκλίνουν ολοένα και περισσότερο. Ιδανικά, αυτό θα επέτρεπε στις διαφορετικές κοινωνίες να αλληλεπιδρούν με κοινούς όρους βάσει μιας παγκόσμιας σύμβασης (υπό την έννοια ενός αμοιβαία αποδεκτού συνόλου κανόνων του παιχνιδιού). Στο τέλος, οι περισσότεροι από εμάς μοιραζόμαστε τους ίδιους στόχους, χρησιμοποιούμε ωστόσο διαφορετικές «γλώσσες» για να φθάσουμε σε αυτούς. Κάποιοι μπορεί να χρησιμοποιούν τη γλώσσα της θρησκείας, άλλοι μπορεί να χρησιμοποιούν τις γλώσσες των κοινωνικών επιστημών (π.χ. οικονομία, κοινωνιολογία και πολιτική θεωρία) για να εξηγήσουν τις αρχές που μας εμπνέουν.
Ίσως, πριν στοχαστούμε την παγκοσμιοποίηση, για το πώς διαφορετικές πρακτικές, όπως οι ισλαμικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, μπορούν να ενσωματωθούν στην επικρατούσα πρακτική, πρέπει να εξετάσουμε τους σκοπούς και όχι τα μέσα. Ο σωστός κώδικας επικοινωνίας της παγκοσμιοποίησης μπορεί τελικά να είναι ακριβώς αυτό: μια απλή κατανόηση του τι επιδιώκουν το σύνολο ή το μεγαλύτερο μέρος των επιμέρους κοινωνιών που απαρτίζουν την παγκόσμια κοινωνία. Αν όλοι μπορούν να συμφωνήσουν επί των πρωταρχικών στόχων, θα είναι ευκολότερη η επίτευξή τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η προσπάθεια που καταβάλλεται ώστε να συγκλίνουν τα πολύπλοκα συστήματα και οι χρηματοοικονομικές αρχές που διακρίνουν σήμερα τις κοινωνίες μας μπορεί να λειτουργεί ανασταλτικά στη διαδικασία ανάπτυξης πιο αποτελεσματικών συμβάσεων. Ίσως κάποια μέρα υπάρξει ένα πραγματικά παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, πολύ πιο απλό και πολύ πιο προσιτό από οτιδήποτε ξέρουμε σήμερα.
Copyright © Ιανουάριος 2015, από τη Διεθνή Ομοσπονδία Λογιστών (IFAC). Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται. Χρησιμοποιείται με την άδεια της IFAC.
Το παρόν άρθρο έχει μεταφραστεί από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα από το Σώμα Ορκωτών Ελεγκτών Λογιστών Ελλάδα (ΣΟΕΛ). Η IFAC δεν αναλαμβάνει καμία ευθύνη για την ακρίβεια και την πληρότητα της μετάφρασης ή για ενέργειες που μπορεί να προκύψουν ως αποτέλεσμα αυτής.
Copyright © January 2013 by the International Federation of Accountants (IFAC). All rights reserved. Used with permission of IFAC This publication has been translated from the English language into Greek by Institute of Certified Public Accountants of Greece (SOEL). IFAC assumes no responsibility for the accuracy and completeness of the translation or for actions that may ensue as a result thereof.