Γιώργος Παναγόπουλος

Ορκωτός Ελεγκτής Λογιστής, Senior Manager, Grant Thornton

ΠΤΩΣΗ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Το 2010 χαρακτηρίζεται από τη σημαντική μείωση των καταθέσεων κατά 11 δισ. ευρώ. Η πτώση στις καταθέσεις πελατών προήλθε από τη μείωση καταθέσεων των τραπεζών με έδρα την Ελλάδα κατά 17 δισ. ευρώ και την παράλληλη αύξηση των κα- ταθέσεων των τραπεζών με έδρα στην Κύπρο κατά 6 δισ. ευρώ αντίστοιχα.

Αναφορικά με το δανειακό χαρτοφυλάκιο, παρατηρείται για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά σημαντικός περιορισμός της πιστωτικής επέκτασης. Οι δύο αυτοί παράγοντες οδήγησαν τον δείκτη δάνεια προς καταθέσεις στα επίπεδα του 115%, συνεχίζοντας την αυξητική τάση των προηγμένων χρήσεων. Η ανάγκη για μεγαλύτερη χρηματοδότηση από τις τράπεζες μέσω της ΕΚΤ ήταν αναπόφευκτή, λόγω της μείωσης των καταθέσεων, σε συνδυασμό με την αδυναμία αναχρηματοδότησης των αποπληρωμών πιστωτικών τίτλων με νέους τίτλους.

Το 2010 αποτέλεσε την πρώτη συγκεντρωτικά ζημιογόνα χρήση για το σύνολο των εισηγμένων τραπεζών. Συγκεκριμένα, πέντε τράπεζες παρουσίασαν κέρδη μετά φόρων ύψους 1.002 εκ. ευρώ, ενώ οι υπόλοιπες είχαν ζημίες ύψους 1.868 εκ. ευρώ.

Χρήζει αναφοράς ότι το καθαρό επιτοκιακό περιθώριο αυξήθηκε κατά μόλις 2% και διαμορφώθηκε σε 2,66%, ενώ τα χρηματοοικονομικά αποτελέσματα μειώθηκαν κατά 108% και συγκεντρωτικά άγγιξαν τα 116 εκ. ευρώ. Επίσης οι λειτουργικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 2%, ενώ οι προβλέψεις ως ποσοστό του συνόλου των δανείων διαμορφώθηκαν σε 1,99%.

Ως προς την ποιότητα των χορηγήσεων, σημειώνεται ότι την τελευταία τριετία το σύνολο των δανείων σε καθυστέρηση άνω των 90 ημερών και των δανείων σε απομείωση έχει σχεδόν τριπλασιαστεί. Η αύξηση των προβλέψεων κατά 23% οδήγησε ουσιαστικά σε ζημιογόνο αποτέλεσμα, ωστόσο δεν ήταν επαρκής για να βελτιώσει τον δείκτη προβλέψεις προς σύνολο μη εξυπηρετούμενων δανείων (δάνεια σε καθυστέρηση άνω των 90 ημερών πλέον δάνεια σε απομείωση), ο οποίος κυμαίνεται στο 41,6%.

Το σύνολο των χρεογράφων υπολογίστηκε σε 86 δισ. ευρώ και αποτελεί το 17% του συνόλου του ενεργητικού. Επίσης, σημαντικές ανακατατάξεις διαπιστώθηκαν κατά τη διάρκεια της χρήσης 2010, από χαρτοφυλάκια που αποτιμώνται στην εύλογη αξία σε εκείνα που αποτιμώνται στο αναπόσβεστο κόστος, συνολικής αξίας 21,3 δισ. ευρώ. Λόγω των ανακατατάξεων κατά τη διάρκεια της χρήσης 2010 το ποσό των 1,2 δισ. ευρώ που αφορά ζημίες αποτίμησης χρηματοοικονομικών στοιχείων ενεργητικού δεν αναγνωρίστηκε στην κατάσταση αποτελεσμάτων, ενώ, αντίστοιχα, το ποσό των 2,5 δισ. ευρώ δεν αναγνωρίστηκε στα Ίδια Κεφάλαια των εισηγμένων τραπεζών.

Σημειώνεται ότι το 64% του συνόλου των χρεογράφων, ήτοι περίπου 55 δισ. ευρώ, αφορούσαν εκδοθέντα ομόλογα και γραμμάτια Ελληνικού Δημοσίου. Η συντριπτική πλειονότητα των ομολόγων αυτών περιλαμβάνεται στα δανειακά χαρτοφυλάκια (L&R) και τα χαρτοφυλάκια διακρατούμενων μέχρι τη λήξη (ΗΤΜ) επενδύσεων, με αποτέλεσμα οι αξίες που παρουσιάζονται στις οικονομικές καταστάσεις των εισηγμένων τραπεζών να αφορούν το κόστος κτήσης ή την εύλογη αξία τους κατά την ημερομηνία επαναταξινόμησής τους.

Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας για το σύνολο των εισηγμένων τραπεζών διαμορφώθηκε στο 11,98% στο 2010 από 12,13% την αντίστοιχη συγκριτική περίοδο, κυρίως λόγω των λειτουργικών ζημιών. Για τις περισσότερες τράπεζες υπάρχει μείωση του συγκε- κριμένου δείκτη σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο, ενώ για εννέα τράπεζες διαμορφώνεται άνω του 10%. Όσον αφορά τις εκθέσεις ελέγχου των ορκωτών ελεγκτών λ ογιστών, μόνο σε τέσσερις τράπεζες δεν δόθηκαν εκθέσεις ελέγχου με σύμφωνη γνώμη. Αναλυτικότερα, το θέμα έμφασης για μία τράπεζα σχετιζόταν με ζητήματα συνέχισης δραστηριότητας λόγω συνεχόμε- νων ζημιών, ενώ για μία άλλη αφορούσε θέματα κεφαλαιακής επάρκειας. Τέλος, οι εκθέσεις ελέγχου δύο άλλων τραπεζών είχαν ως θέματα έμφασης τις επίδικες υποθέσεις τους.

Μιχάλης Καραβάς

Regulatory Partner, Deloitte.

Χατζηπαύλου Σοφιανός & Kαμπάνης A.E.

Η ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΕΙΣΔΟΧΗ ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΝΕΩΝ ΜΕΛΩΝ ΣΤΙΣ ΕΠΙΡΟΠΕΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΩΝ

Οι απαιτήσεις για τα μέλη των Επιτροπών Ελέγχου μπορεί να είναι εκτεταμένες και συνήθως χρειάζεται μια εντατική προσπά- θεια μάθησης για τα νεοεισερχόμενα μέλη σε αυτές τις θέσεις.

Οι βασικές ευθύνες για τα μέλη των επιτροπών συνήθως περιλαμβάνουν:

Τη διατήρηση μίας αποτελεσματικής σχέσης με τη διοίκηση και τους εσωτερικούς ελεγκτές.
Την επιλογή διορισμού και διατήρηση αποτελεσματικής σχέσης με εξωτερικούς ελεγκτές και επίβλεψη της ανεξαρτησίας τους.
Την εποπτεία της διαδικασίας παραγωγής και επικοινωνίας αναφορών χρηματοοικονομικής πληροφόρησης, περιλαμβανομένων των ανακοινώσεων περί κερδοφορίας και άλλων χρηματοοικονομικών δεδομένων και πληροφοριών.
Την εποπτεία της θεσμοθέτησης των κατάλληλων μηχανισμών εσωτερικού ελέγχου και ανάπτυξης προγραμμάτων πρόληψης, αποτροπής, εντοπισμού και έρευνας αντικανονικών και απατηλών πράξεων.
Την επίβλεψη συμμόρφωσης μέσω ενός ισχυρού, αυστηρού και ευθέως διατυπωμένου ηθικού κώδικα.
Την υλοποίηση της διακυβέρνησης της διαδικασίας έξυπνης διαχείρισης ανάληψης κινδύνων.
Την καθιέρωση διαδικασίας έρευνας καταγγελιών, ιδιαιτέρως όσων αφορούν υψηλόβαθμα στελέχη της διοίκησης.

Πέρα από τα παραπάνω καθήκοντα, τα νεοεισερχόμενα μέλη των επιτροπών πρέπει να διαχειρίζονται την επιπλέον πρόκληση να εκπαιδεύσουν τους εαυτούς τους και να ενημερωθούν σχετικά με τα της συγκεκριμένης εταιρείας, αλλά ταυτόχρονα να προετοιμάζονται για την διαδικασία της επόμενης δημοσίευσης της τακτικής τριμηνιαίας χρηματοοικονομικής πληροφόρησης. Η αποτελεσματική ενσωμάτωση στην επιτροπή των νεοεισερχόμενων μελών, που επιτρέπει τη συνέχεια της αποτελεσματικής λει- τουργίας της Επιτροπής Ελέγχου, αποτελεί θεμελιώδες συστατικό μίας ισχυρής διακυβέρνησης.

Με δεδομένες τις εγγενείς διαφορές μεταξύ των εταιρειών σε ό,τι αφορά την έκταση των καθηκόντων των επιτροπών, των χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου επιχειρηματικού τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται η συγκεκριμένη εταιρεία και πολλές άλλες παραμέτρους, η διαδικασία εισδοχής και ενσωμάτωσης των νέων μελών κάθε Επιτροπής Ελέγχου ποικίλλει κατά περίπτωση.

Η Επιτροπή Ελέγχου οφείλει ωστόσο να αναπτύξει ένα περιεκτικό και κατανοητό πλαίσιο για τη διαδικασία εξοικείωσης και ενσωμάτωσης των νέων μελών της επιτροπής, το οποίο θα μπορεί να προσαρμόζεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφίλ, προσωπικού και επαγγελματικού υπόβαθρου, της εμπειρίας, της εξειδίκευσης κ.λπ. του συγκεκριμένου νεοεισερχόμενου μέλους.

Ακόμη και νεοεισερχόμενα μέλη που έχουν εκτεταμένη πείρα από συμμετοχές τους σε Επιτροπές Ελέγχου ίσως χρειάζονται συγκεκριμένη εξοικείωση και πληροφόρηση για τον συγκεκριμένο κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται η συγκεκριμένη εταιρεία ή για τις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης εταιρείας. Ή ακόμη και ένα υφιστάμενο και πλήρως ενσωματωμένο μέλος του Δ.Σ. στο οποίο αλλάζει η Επιτροπή του Δ.Σ. στην οποία συμμετέχει και συνεπώς του ανατίθενται διαφορετικά καθήκοντα ή ακόμη και διάφορες συγκεκριμένες αποστολές, παρόλο που έχει βαθιά και εκτεταμένη γνώση γενικά για την επιχείρηση, ίσως να μην είναι εξοικειωμένο, π.χ. με τις κανονιστικές διατάξεις που αφορούν τα συγκεκριμένα νέα καθήκοντά του στην Επιτροπή Ελέγχου κ.ο.κ.

Στις περιπτώσεις που το νεοεισερχόμενο μέλος στην Επιτροπή Ελέγχου αναλαμβάνει το ρόλο του εξειδικευμένου σε ζητήματα χρηματοοικονομικής πληροφόρησης προσοντούχου μέλους της επιτροπής (qualified financial expert), ακόμη και αν διαθέτει όλες τις απαιτούμενες επαγγελματικές πιστοποιήσεις και εμπειρίες, ίσως χρειάζεται λεπτομερή ενημέρωση για συγκεκριμένα θέματα χρη- ματοοικονομικής πληροφόρησης που αφορούν τη συγκεκριμένη επιχείρηση. Σε όλες τις περιπτώσεις αξίζει τον κόπο και ωφελεί τα νέα μέλη της επιτροπής να επικοινωνούν απευθείας με τα υψηλόβαθμα στελέχη που είναι αρμόδια για τη χρηματοοικονομική διαχείριση, με τους επικεφαλής των τμημάτων εσωτερικού ελέγχου και τους κύριους εταίρους των εξωτερικών ελεγκτών.

Οι αλλαγές στη σύνθεση των μελών των Επιτροπών Ελέγχου δίνουν στις επιχειρήσεις την ευκαιρία να επωφελούνται από νέες ιδέες και απόψεις και φρέσκιες προσεγγίσεις, πάντως αυτή η διαδικασία θα είναι ιδιαιτέρως επιτυχημένη όταν τα νέα μέλη έχουν την κατάλληλη εμπειρία και προσανατολισμό.

Στα πιο ώριμα περιβάλλοντα, όπως π.χ. στις ΗΠΑ, παρατηρείται η ανάγκη στελέχωσης νέων θέσεων στις Επιτροπές Ελέγχου ή και στα Δ.Σ. γενικότερα που χηρεύουν, ενώ και η εναλλαγή των μελών αυξάνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια, σαν αποτέλεσμα θέσπισης ορίων ηλικίας των μελών, πολιτικών αναγκαστικής εναλλαγής και αυξημένης ανά- γκης διάθεσης περισσότερου χρόνου από τα μέλη για την εκτέλεση των αυξημένων και απαιτητικών καθηκόντων των Επιτροπών Ελέγχου και γενικά όλων των μελών των Δ.Σ., με αποτέλεσμα, π.χ. στις ΗΠΑ, να χηρεύουν 4.000 με 6.000 ανοικτές θέσεις για μέλη Δ.Σ. Η μέση θητεία γενικά για μέλη των Δ.Σ. έχει πέσει στις ΗΠΑ σε λιγότερο από επτά χρόνια, ενώ η μέση θητεία συγκεκριμένα των μελών των Επιτροπών Ελέγχου έπεσε από 10,1 χρόνια το 2008 σε 8,4 χρόνια το 2010. Συνεπώς η σημασία επιτυχούς εισδοχής και ενσωμάτωσης των νεοεισερχόμενων μελών στις Επιτροπές Ελέγχου γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη.

Συνιστάται η Επιτροπή Ελέγχου να προμηθεύει τα νεοεισερχόμενα μέλη της με εισαγωγικό υλικό προς μελέτη και το χρονοδιάγραμμα των προγραμματισμένων εισαγωγικών συναντήσεων με κορυφαία οικονομικά στελέχη και οπωσδήποτε με τον CFO, τον διευθυντή του Λογιστηρίου και τον treasurer όπως και με τον επικεφαλής εσωτερικό ελεγκτή, τον επικεφαλής της Νομικής Υπηρεσίας και τον εξωτερικό ελεγκτή. Το Δ.Σ. επίσης θα πρέπει να αξιολογεί και τη σκοπιμότητα εισαγωγικών συναντήσεων των νεοεισερχόμενων μελών με τον επικεφαλής κανονιστικής συμμόρφωσης και τον επικεφαλής διαχείρισης κινδύνων, στο πλαίσιο μιας θεσμοθετημένης διαδικασίας εισδοχής και ενσωμάτωσης νέων μελών του Δ.Σ. που θα αναπτύξει. Επιπλέον, συνήθως είναι επωφελές το νεοεισερχόμενο μέλος να έχει μία πρώτη συνάντηση εργασίας με τον πρόεδρο της Επιτροπής Ελέγχου, αλλά και με τα εκτελεστικά μέλη της διοίκησης, ώστε να κατανοήσει καλύτερα τη λειτουργία και την κουλτούρα της επιτροπής και να πάρει τις διευκρινίσεις που χρειάζεται για το ρόλο που θα του ανατεθεί και τις σχετικές προσδοκίες της επιτροπής και του Δ.Σ. στο σύνολό του.

Παρότι οι συγκεκριμένες ανάγκες ποικίλλουν ανά περίπτωση, γενικά ένα νεο- εισερχόμενο μέλος κατά τη διαδικασία εισδοχής και ενσωμάτωσής του στην επιτροπή θα πρέπει:

Εταιρική Ανασκόπηση

Να κατανοήσει το business, περιλαμβανομένων των σημαντικών λειτουργικών κινδύνων.
Να μελετήσει τον κώδικα ηθικής και δεοντολογίας της εταιρείας, τις πολιτικές έναντι του κινδύνου απάτης, τις πολιτικές συμμόρφωσης, περιλαμβανομένης της διαδικασίας καταγγελίας αντικανονικών ή απατηλών ενεργειών και υποβολής παραπόνων (whistle blower hot line process).
Να ξεκαθαρίσει ποιες είναι οι λογιστικές πρακτικές που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία για τις οικονομικές καταστάσεις.
Να κατανοήσει σε υψηλό επίπεδο το σύστημα εσωτερικού ελέγχου που αφορά την οικονομική πληροφόρηση, περιλαμβανομένου του ιστορικου σημαντικών ανεπαρκειών ή ουσιωδών αδυναμιών που τυχόν είχαν εντοπισθεί στο παρελθόν.
Να συναντήσει τον CFO, τον Controller, αλλά υψηλόβαθμα στελέχη των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και να κατανοήσει όσο το δυνατόν καλύτερα την οργάνωση, το προσωπικό και επαγγελματικό υπόβαθρο, την εμπειρία και τις δεξιότητές τους.

Άποψη για τον συγκεκριμένο επιχειρηματικό κλάδο

Να κατανοήσει το συνολικό προφίλ κινδύνου του κλάδου στον οποίο δραστηριοποιείται η επιχείρηση.
Να αξιολογήσει τις τάσεις που επιδρούν στο business της επιχείρησης ή που μπορεί να έχουν στο μέλλον σημαντική επίδραση.
Να κατανοήσει τη συγκριτικά ανταγωνιστική θέση της επιχείρησης στην αγορά.

Διακυβέρνηση επιτροπής ελέγχου

Να αντιληφθεί τον κανονισμό και αποστολή (charter) και το εύρος αρμοδιότητας (scope) της Επιτροπής Ελέγχου.
Να ενημερωθεί για τον ημερολογιακό προγραμματισμό των εργασιών της.
Να αντιληφθεί την αλληλεπίδραση και γενικά τη διαδραστική σχέση μεταξύ των διαφόρων επιτροπών του Δ.Σ., ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την εποπτεία της διαδικασίας ανάληψης και διαχείρισης κινδύνων.
Να διευκρινίσει την έκταση των ευθυνών της επιτροπής σε ό,τι αφορά τη συμμόρφωση της εταιρείας με τις υφιστάμενες νομικές και κανονιστικές απαιτήσεις.
Να πληροφορηθεί το προφίλ, την εμπειρία και την εξειδίκευση των υπόλοιπων μελών της Επιτροπής Ελέγχου.
Να αξιολογήσει τα αποτελέσματα της αυτοαξιολόγησης της επιτροπής για τον προηγούμενο χρόνο.
Να μελετήσει τα προγράμματα διαρκούς εκπαίδευσης που προσφέρονται από την εταιρεία και να αξιολογήσει ευκαιρίες για επιπλέον συμπληρωματική εκπαίδευση.

Λειτουργία εσωτερικού ελέγχου

Να μελετήσει τον κανονισμό (charter) και την αποστολή (mission) του Τμήματος.
Να κατανοήσει το επίπεδο συνεργασί-ας με τους εξωτερικούς ελεγκτές.
Να κατανοήσει την ποιότητα και ποσότητα της στελέχωσης του εσωτερικού ελέγχου.
Να μάθει για τη φύση των σημαντικών έργων που αναλαμβάνει το Τμήμα.
Να επιζητήσει να αντιληφθεί το πώς βλέπουν οι εσωτερικοί ελεγκτές τον τόνο και το παράδειγμα που δίνει η ανώτατη διοίκηση («tone at the top») και την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών ελέγχου.
Να αναζητήσει απόψεις για τις δυνατότητες και αδυναμίες της οργάνωσης των χρηματοοικονομικών λειτουργιών της επιχείρησης, καθώς και της λειτουργίας εσωτερικού ελέγχου.
Να μελετήσει τον προγραμματισμό εργασιών (audit plan) του τμήματος εσωτερικού ελέγχου για το τρέχον έτος και τα αποτελέσματα της αξιολόγησης κινδύνων (risk assessment) που έγινε.
να αντιληφθεί πως οι εσωτερικοί ελεγκτές επικοινωνούν με την Επιτροπή Ελέγχου.

Εξωτερικός Ελεγκτής

Να κατανοήσει τη φύση και την έκταση της σχέσης με τον εξωτερικό ελεγκτή, τόσο για τις υπηρεσίες ελέγχου όσο και για τις υπηρεσίες εκτός ελέγχου που προσφέρει.
Να κατανοήσει τη διαδικασία προέγκρισης παροχής υπηρεσιών από τον εξωτερικό ελεγκτή.
Να αξιολογήσει το υπόβαθρο, το προφίλ, τις δεξιότητες και την εμπειρία του κύριου εταίρου και άλλων στελεχών- κλειδιών της ομάδας ελέγχου.
Να επιζητήσει να μάθει πώς αντιλαμβάνεται ο εξωτερικός ελεγκτής τον τόνο και το παράδειγμα («tone at the top») που δίνει η ανώτατη διοίκηση της εταιρείας και την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών εσωτερικού ελέγχου.
Να ζητήσει από τον εξωτερικό ελεγκτή τις απόψεις του για τους σημαντικούς κινδύνους και τις λογιστικές πολιτικές που επιλέγει η διοίκηση της εταιρείας.
Να επιζητήσει απόψεις για τις δυνατότητες και αδυναμίες της οργάνωσης των χρηματοοικονομικών λειτουργιών και της λειτουργίας εσωτερικού ελέγχου.
Να μελετήσει την αξιολόγηση του εξωτερικού ελεγκτή για τον προηγούμενο χρόνο. Επιπλέον, όλα τα μέλη των Επιτροπών Ελέγχου πρέπει, ασφαλώς, να είναι εξοικειωμένα με τους κανονισμούς των ρυθμιστικών και κανονιστικών αρχών τόσο αυτών που ισχύουν αλλά να είναι και ενήμερα για προτεινόμενες αλλαγές που αξιολογούνται, συζητούνται κ.λπ. από τις αρμόδιες αρχές προς μελλοντική θεσμοθέτηση.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η διαδικασία εισδοχής και ενσωμάτωσης νεοεισερχόμενων μελών στην Επιτροπή Ελέγχου είναι ουσιώδους σημασίας γιατί ελαχιστοποιεί τον αναγκαίο χρόνο προσαρμογής έως ότου γίνουν αποτελεσματικά στα νέα τους καθήκοντα και εξασφαλισθεί η συνέχεια στη λειτουργία του συνόλου της Επιτροπής Ελέγχου ως συγκροτημένου οργάνου της επιχείρησης. Αν η τρέχουσα τάση για ολοένα και μειούμενη θητεία μελών των Επιτροπών Ελέγχου στις ΗΠΑ συνεχισθεί και οι σχετικές πρακτικές και τάσεις μεταδοθούν σε λιγότερο ώριμα προς τούτο περιβάλλοντα, όπως π.χ. η Ελλάδα, η ανάγκη για μια αποτελεσματική προσέγγιση μεταφοράς των ευθυνών από τα απερχόμενα στα εισερχόμενα μέλη θα αυξάνεται.

Ήδη στην Ελλάδα η ανάγκη ανάπτυξης και διατήρησης ισχυρής εταιρικής διακυβέρνησης από τα Δ.Σ. και τις διάφορες επιτρο- πές των Δ.Σ. αρχίζει να γίνεται σαφής και τα πρώτα διστακτικά βήματα διαδικασίας επιβολής συμμόρφωσης με βασικούς κα- νόνες εταιρικής διακυβέρνησης από τις εποπτικές αρχές αρχίζουν να διαγράφονται στον ορίζοντα. Στην κρίσιμη φάση που δι- έρχεται η πατρίδα μας ο αγώνας για ομαλή λειτουργία της κεφαλαιαγοράς, που θα αναζωογονήσει τολμηρές αλλά υγιείς ιδιωτικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, χρειάζεται ακέραια, τολμηρά, ενεργά, κατηρτισμένα και επιδέξια μέλη Δ.Σ., που θα συμμετέχουν ενεργά και θα συμβάλλουν επιτυγχάνοντας χρηστές και γόνιμες διακυβερνήσεις εταιρειών, στη διαδικασία εμπέδωσης αναγεννημένης πίστης στην αγορά κεφαλαίων και ιδιαίτερα στη βιομηχανία χρήματος. Κρίσιμη είναι η ανάγκη σημαντικής βελτίωσης της ποιότητας της χρηματοοικονομικής πληροφόρησης και κομβικός ο ρόλος της υπευθυνότητας και κατάλληλης γνώσης δραστήριων και αποτελεσματικών Επιτροπών Ελέγχου.

Ιωάννης Ψυχουντάκης

Ορκωτός ελεγκτής λογιστής, Εrnst & Young

ΜΗΠΩΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΠΟΥ ΟΙ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΟΦΕΙΛΟΥΝ ΝΑ ΕΞΕΤΑΖΟΥΝ;

Στην παρούσα δύσκολη οικονομική συγκυρία οι εταιρείες αντιμετωπίζουν, μεταξύ άλλων, σημαντικά προβλήματα ρευστότητας, σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό είναι το βασικότερο πρόβλημα αυτήν την εποχή.

Ο δανεισμός από το τραπεζικό σύστημα είναι μια «παραδοσιακή» επιλογή, η οποία όμως γίνεται όλο και πιο δύσκολη υπόθεση, ιδιαίτερα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, καθώς οι τράπεζες θέτουν στο μικροσκόπιο την ανάλυση των δημοσιοποιημένων χρηματοοικονομικών μεγεθών των εταιρειών, ενώ παράλληλα ερευνούν και εξαντλούν όλη τη διαθέσιμη πληροφόρηση από την ίδια την εταιρεία αλλά και την αγορά, εξετάζοντας ποιοτικά στοιχεία όπως είναι:

α) η πραγματική εικόνα της ταμειακής ρευστότητας των εταιρειών,

β) η θέση της εταιρείας και το μερίδιο που διατηρεί στον κλάδο που δραστηριοποιείται,

γ) η ποιότητα και η ικανότητα του εταιρικού management,

δ) η δομή κι η σύνθεση του μετοχικού κεφαλαίου,

ε) η σύνθεση του χαρτοφυλακίου των πελατών και προμηθευτών της εταιρείας,

στ) η προέλευση και η ποιότητα των κερδών κ.ά.

Οι εταιρείες όμως έχουν και άλλες επιλογές χρηματοδότησης, τις οποίες οφείλουν να εξετάζουν. Μεταξύ αυτών είναι η εισαγωγή μετοχών τους σε χρηματιστηριακές αγορές. Η εισαγωγή αυτή δεν αναφέρεται μόνο στις κύριες χρηματιστηριακές αγορές, π.χ. New York Stock Exchange (NYSE) ή London Stock Exchange (LSE), όπου η διαδικασία ενδεχομένως εμφανίζει δυσκολίες για την πλειονότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, αλλά και σε μικρότερες ή εναλλακτικές αγορές, όπως π.χ. αυτή του AIM (Alternative Investment Market) στο Λονδίνο. Υπάρχει πρόσφατη εμπειρία εταιρείας καθαρά ελληνικών συμφερόντων που εισήχθηκε με επιτυχία στο ΑΙΜ και μάλιστα οι αποδόσεις της μετοχής της έχουν παρουσιάσει εντυπωσιακή αύξηση, σε ποσοστά άνω του 80% από την ημέρα εισαγωγής της.

Εναλλακτικές χρηματιστηριακές αγορές

Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από την πρώτη χρηματιστηριακή αγορά στην Ελλάδα που άρχισε να λειτουργεί ανεπίσημα το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και όπου έμποροι και ναυτικοί της εποχής εκείνης ήταν οι πρώτοι που άρχισαν να διαπραγματεύονται συνάλλαγμα και κινητές αξίες στις ανεπίσημες αγορές της Ερμούπολης στη Σύρο και της Αθήνας. Η ουσία των συναλλαγών στις χρηματιστηριακές αγορές δεν έχει αλλάξει, έχουν όμως προφανώς αλλάξει τα δεδομένα των αγορών, αλλαγές που τις βιώνουμε έντονα τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης. Για τη διευκόλυνση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων έχουν θεσμοθετηθεί οι εναλλακτικές αγορές, όπου το νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας τους χαρακτηρίζεται από απλότητα, παρέχοντας τη δυνατότητα στις μικρές εταιρείες να εισάγουν τις μετοχές τους προς διαπραγμάτευση στην αγορά με τις ελάχιστες δυνατές, πλην όμως αυστηρά καθορισμένες, προϋποθέσεις, χωρίς να απαιτούνται σύνθετες και πολύπλοκες διαδικασίες, όπως στην περίπτωση εισαγωγής μεγάλων εταιρειών στις κύριες χρηματιστηριακές αγορές.

Η εξέταση εισαγωγής μικρομεσαίων εταιρειών σε εναλλακτικές αγορές θα πρέπει να γίνεται μετά από προσεκτική σκέψη και μόνο εφόσον οι ίδιες οι εταιρείες επιδείξουν ικανότητα, αφενός, εκπλήρωσης των βασικών προϋποθέσεων βάσει της σχετικής υφιστάμενης νομοθεσίας και, αφετέρου, εφόσον επιδείξουν ιδιαίτερη προσαρμοστικότητα στα νέα διεθνή επιχειρηματικά πρότυ- πα ανάπτυξης, όπως:

α) ποιότητα στις διαδικασίες παραγωγής και στην παροχή των υπηρεσιών,

β) υψηλή εταιρική κοινωνική ευθύνη και

γ) προσήλωση σε αυστηρές αρχές και αξίες επιχειρηματικής ανάπτυξης.

Οι εταιρείες αυτές διεκδικούν τη δυνατότητα να βρεθούν στο επίκεντρο του επενδυτικού ενδιαφέροντος, ενώ είναι επίσης πιθανό (όπως καταδεικνύει και η διεθνής εμπειρία) να προσελκύσουν καινοτόμα επιχειρηματικά κεφάλαια και επενδυτικούς οργανισμούς (Venture Capitalists) που θα επιθυμούσαν να εξασφαλίσουν ένα είδος συμμετοχής όχι μόνο στη μετοχική σύνθεση αλλά και στη διοίκηση των εταιρειών, με σκοπό την περαιτέρω ενίσχυση των στρατηγικών σχεδίων ανάπτυξης και εξάπλωσής τους σε νέες αγορές, ακόμα και πέραν της ελληνικής.

Θα πρέπει όμως να επισημανθεί ότι, πέραν των αναμενομένων πλεονεκτημάτων από τη συμμετοχή στην αγορά, η απόφαση για την εισαγωγή μίας εταιρείας σε χρηματιστηριακή αγορά εμπεριέχει και συνεπάγεται αναπόφευκτες υποχρεώσεις και αλλαγή νοοτροπίας για τους μετόχους, τα στελέχη και τους εργαζόμενους από πλευράς των ίδιων προς εισαγωγή εταιρειών. Ειδικότερα, οι βασικοί αυτοί φορείς της ζωής των εταιρειών θα πρέπει να εναρμονίσουν τη συμπεριφορά τους με τα πρότυπα που υπαγορεύει η αγορά, ενώ θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι και οι νέοι μέτοχοι – επενδυτές έχουν τα ίδια, κοινά συμφέροντα με τους ίδιους για την ανάπτυξη και εδραίωση της εταιρείας στην αγορά. Σε γνώση των εταιρειών προς εισαγωγή εξάλλου θα πρέπει να είναι και οι ακόλουθες παράμετροι που συνεπάγεται η συμμετοχή στη χρηματιστηριακή αγορά:

α) Η εταιρεία μετά την εισαγωγή της στην αγορά είναι εκτεθειμένη στην αβεβαιότητα που συνεπάγεται αυτή η συμμετοχή (η οποία αφορά τη διαμόρφωση των συνθηκών στην αγορά).

β) Η τιμή της μετοχής της εταιρείας εξαρτάται πλέον και από εξωγενείς πλην όμως παράγοντες που επηρεάζουν την ίδια την αγορά (π.χ. περίοδοι κρίσεων στον κλάδο κ.λπ.).

γ) Η συμμετοχή τρίτων επενδυτών στη μετοχική σύνθεση της εταιρείας θα έχει ως αποτέλεσμα τον εξονυχιστικό έλεγχο και την ανάλυση όλων των χρηματοοικονομικών της δεικτών, του προφίλ και των επιλογών της διοίκησης, των εργαζομένων κ.λπ..

δ) Η διοίκηση της εταιρείας θα πρέπει να είναι περισσότερο «ανοιχτή» στη διαφάνεια, ενώ αναλαμβάνει και την υποχρέωση να κοινοποιεί και να δημοσιεύει ουσιώδη ζητήματα και αποφάσεις που αφορούν της εταιρική λειτουργία.

ε) Η δημοσιοποίηση των εταιρικών γεγονότων είναι απαραίτητη, καθώς θα συμβάλει στη διάδοση της φήμης και του ονόματος της εταιρείας μεταξύ του επενδυτικού κοινού, το οποίο αξιολογεί σε μεγάλο βαθμό την ικανότητα ανταπόκρισης της εταιρείας σε αυτήν την υποχρέωση.

Διαδικασία εισαγωγής

Στη διαδικασία εισαγωγής στις εναλλακτικές αγορές είναι απαραίτητη η ύπαρξη συμβούλου (nominated advisor) για κάθε εταιρεία, ελεγκτών για τις οικονομικές καταστάσεις (reporting accountants) και διαπραγματευτή (broker). Το ρόλο του συμβούλου μπορούν να αναλαμβάνουν, μετά από σχετική έγκριση της αγοράς, διαμεσολαβητές της πρωτογενούς ή δευτερογενούς αγοράς κεφαλαίου (πιστωτικά ιδρύματα, ΕΠΕΥ, ΑΧΕ) αλλά και Εταιρείες Παροχής Χρηματοοικονομικών και Συμβουλευτικών Υπηρεσιών. Η ύπαρξη και η λειτουργία του συμβούλου, εκτός από απαραίτητη, είναι και καθοριστικής σημασίας για τη συμμετοχή μίας μικρής εταιρείας σε εναλλακτική αγορά, καθώς αυτός αναλαμβάνει πολλαπλές σημαντικές ευθύνες έναντι της εταιρείας προς εισαγωγή, των χρηματιστηριακών αρχών αλλά και ευρύτερα έναντι του επενδυτικού κοινού και βεβαίως της ανάπτυξης, της φήμης και της αναγνωρισιμότητας του ιδίου φορέα. Μεταξύ άλλων, ο σύμβουλος:

α) ελέγχει και πιστοποιεί την ύπαρξη όλων των απαραίτητων προϋποθέσεων, βάσει της κείμενης νομοθεσίας, για την εισαγωγή μίας εταιρείας στην αγορά,

β) αναλαμβάνει την καθοδήγηση της εταιρείας για την εξασφάλιση των απαραίτητων προϋποθέσεων όπου αυτές δεν υπάρχουν,

γ) αναλύει τα χρηματοοικονομικά και διοικητικά δεδομένα της υποψήφιας εταιρείας, εξετάζοντας όλες τις δυνατές περιπτώσεις που μπορεί να ακολουθήσει η εταιρεία για τη συμμετοχή της στην αγορά (με ή χωρίς αύξηση μετοχικού κεφαλαίου, με ή χωρίς δημόσια προσφορά, ή και συνδυασμό αυτών) προτείνοντας και τεκμηριώνοντας την πλέον κατάλληλη και ρεαλιστική επιλογή σε κάθε περίπτωση.

Η συμμετοχή των ελεγκτών και οικονομικών συμβούλων περιλαμβάνει την «πιστοποίηση» των οικονομικών μεγεθών της εταιρείας, τα οποία συνήθως περιλαμβάνονται στο Ενημερωτικό Δελτίο που προβλέπεται για την εισαγωγή των μετοχών στη χρηματιστηριακή αγορά.

Η συμμετοχή των νομικών συμβούλων αφορά τον έλεγχο των νομικών θεμάτων που αντιμετωπίζει η εταιρεία, όσο και την προετοιμασία της για την ομαλή εισαγωγή των μετοχών στη χρηματιστηριακή αγορά, από άποψη νομικής διαδικασίας.

Η συνεργασία των ανωτέρω συμβούλων/ελεγκτών με την εταιρεία είναι κρίσιμης σημασίας για την επιτυχή κατάληξη της διαδικασίας. Η εταιρεία πρέπει να επιλέξει συμβούλους τους οποίους εμπιστεύεται και μπορεί να συνεργαστεί μαζί τους. Βασικό κριτήριο επιλογής θα πρέπει να είναι ότι οι σύμβουλοι/ελεγκτές θα έχουν την εμπειρία από αντίστοιχες συναλλαγές στο άμεσο παρελθόν και ιδιαίτερα στην αγορά στην οποία έχει πρόθεση να εισαγάγει τις μετοχές της.

Η σωστή επιλογή συμβούλων και η έγκαιρη προετοιμασία της εταιρείας όσον αφορά τη διαδικασία εισαγωγής είναι καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία του στόχου για την άντληση χρημάτων από την εισαγωγή μετοχών της εταιρείας σε χρηματιστηριακή αγορά, διαδικασία η οποία, κάτω από συγκεκριμένες διαδικασίες, μπορεί να απομακρύνει την εταιρεία από τη διαδικασία δανεισμού από το τραπεζικό σύστημα.