Βαγγέλης Αποστολάκησ, Αντιπρόεδρος
Κατερίνα Πολυζώη, Διευθύντρια
Υπηρεσίες προς Οικογενειακές Επιχειρήσεις, KPMG
ACCOUNTANCY
GREECE.30
Σύμφωνα με την πρόσφατη 6η έκδοση του Ευρωπαϊκού Βαρόμετρου Οικογενειακών Επιχειρήσεων της KPMG και του EFB (European Family Business), το 25% των ελληνικών οικογενειακών επιχειρήσεων, που συμμετείχαν στην έρευνα, αναφέρουν τις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις ως σημαντικό εμπόδιο, ιδιαίτερα στον προγραμματισμό της διαδικασίας διαδοχής στις επιχειρήσεις τους. Επίσης, οι τεταμένες οικογενειακές σχέσεις και συγκρούσεις θεωρούνται ως «σημαντικές προκλήσεις» που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις, σε ποσοστά διπλάσια από τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους, απασχολώντας τόσο την προηγούμενη όσο και την επόμενη γενιά.
Αν αναρωτηθεί κάποιος γιατί στην Ελλάδα οι συγκρούσεις μάς απασχολούν περισσότερο, ας μην σπεύσει να το αποδώσει στη «μεσογειακή ιδιοσυγκρασία» μας αποκλειστικά. Αρκεί να αναφέρουμε ότι η ίδια ιδιοσυγκρασία κυριαρχεί και σε άλλες μεσογειακές χώρες (Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία), οι οποίες όμως δεν επιδεικνύουν τόσο υψηλό ποσοστό. Στην Ευρώπη έχουν εδώ και αρκετά χρόνια προσπαθήσει να διαχειριστούν το θέμα των συγκρούσεων με την υιοθέτηση ενός «Οικογενειακού Καταστατικού». Το «Οικογενειακό Καταστατικό» θεσπίζει ένα πλαίσιο δομών, κανόνων και μηχανισμών για τον τρόπο που η οικογένεια συζητάει, αναλύει και λαμβάνει αποφάσεις για την επιχείρηση. Με τον τρόπο αυτό, η οικογένεια καλλιεργεί συστηματικά μια κουλτούρα ανοιχτής επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων, όπου τα ζητήματα συζητιούνται χωρίς «ατζέντες» και επιδιώκουν τη λήψη αποφάσεων συναινετικά, με έντιμο διάλογο, περιορίζοντας σημαντικά τις αιτίες προκλήσεων συγκρούσεων, αλλά ταυτοχρόνως προβλέποντας και μηχανισμούς διαχείρισής τους.
Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι, σύμφωνα με την έρευνα, περίπου το 1/3 των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων (32%) έχουν υιοθετήσει «Οικογενειακό Καταστατικό», ενώ αντίστοιχα στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό αγγίζει μόλις το 9%.
Δεσμοί αίματος και management: Μια άσκηση που χρειάζεται ειδική διαχείριση
Στην ιστορία των οικογενειακών επιχειρήσεων, δυστυχώς, υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα όπου οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις κατέστρεψαν όχι μόνο τις σχέσεις των μελών της οικογένειας αλλά και τις ίδιες τις επιχειρήσεις. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι ο δεσμός της «οικογένειας» καθιστά τις συγκρούσεις αρκετά πιο σύνθετες, περίπλοκες και δύσκολες στη διαχείρισή τους και εν δυνάμει εκρηκτικές και καταστροφικές.
Σε μια οικογενειακή επιχείρηση οι ιδιότητες του μετόχου, του διευθυντικού στελέχους και του μέλους της οικογένειας πολλές φορές συνυπάρχουν στο ίδιο πρόσωπο, το οποίο καλείται να συμπεριφέρεται, στα ίδια άτομα, με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο, ανάλογα με την ιδιότητα που εκπροσωπεί κάθε στιγμή. Αυτή η συχνή εναλλαγή ρόλων είναι εξαιρετικά δύσκολη και η αδυναμία διάκρισης των συμπεριφορών οδηγεί σε σύγχυση, εντάσεις και διαπληκτισμούς. Τα προβλήματα και οι διαφωνίες που παρουσιάζονται σε οποιαδήποτε επιχείρηση παίρνουν μεγαλύτερες διαστάσεις στις οικογενειακές επιχειρήσεις, καθώς υπεισέρχονται συναισθήματα, εμπειρίες, προσωπικές σχέσεις, αναμνήσεις και πικρίες από το παρελθόν, βιώματα από την παιδική ηλικία και προκαταλήψεις, τα οποία επιτείνουν την υποκειμενική θεώρηση των πραγμάτων.
Πολλές φορές οι οικογένειες καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια και διοχετεύουν την ενέργειά τους στην αποφυγή συζητήσεων που μπορεί να προκαλέσουν διαφωνίες και εντάσεις. Συχνά αποφεύγουν να είναι ειλικρινείς, σε μια προσπάθεια διατήρησης του «μύθου» της οικογενειακής αρμονίας. Με τον τρόπο αυτό καθίστανται εσωστρεφείς και αντιτίθενται στις αλλαγές. Αυτό όμως έχει οδυνηρές συνέπειες, διότι τα προβλήματα, αντί να αντιμετωπίζονται και να επιλύονται, απλώς συγκαλύπτονται. Ωστόσο υποβόσκουν και είναι βέβαιο ότι με κάποια αφορμή θα αναδυθούν στην επιφάνεια με πολύ μεγαλύτερη ένταση, καθιστώντας την επίλυσή τους δυσκολότερη, εάν όχι αδύνατη και σίγουρα πιο επώδυνη. Είναι θέμα χρόνου η αυξανόμενη συναισθηματική ένταση από την καταπίεση των συναισθημάτων να οδηγήσει σε έκρηξη.
Συνεπώς, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την αποφυγή ή τη διαχείριση των συγκρούσεων είναι η ανοιχτή, ειλικρινής, εποικοδομητική επικοινωνία των μελών της οικογένειας, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την υιοθέτηση ενός πλαισίου οικογενειακής διακυβέρνησης. Η οικογενειακή διακυβέρνηση είναι η δομή, οι διαδικασίες και τα εργαλεία που συνθέτει η οικογένεια με στόχο τη διασαφήνιση του τρόπου αλληλεπίδρασης μεταξύ της οικογένειας και της επιχείρησης και τον καθορισμό της διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε σχέση με την ιδιοκτησία και τη διοίκησή της.
Η αυτοδέσμευση της οικογένειας σε ένα πλαίσιο κανόνων που η ίδια έχει αποφασίσει («Οικογενειακό Καταστατικό»), αποτρέπει, σε ένα βαθμό, τη δημιουργία συγκρούσεων, καθώς θέματα που αφορούν τις σχέσεις των μελών της οικογένειας μεταξύ τους και με την επιχείρηση έχουν καθορισθεί και είναι γνωστά και αποδεκτά από όλους. Το «Οικογενειακό Καταστατικό» δύναται, ενδεικτικά, να προβλέπει θέματα διαδοχής στην ιδιοκτησία και τη διοίκηση, θέματα εργασίας των μελών της οικογένειας στην επιχείρηση, ενδοοικογενειακών μεταβιβάσεων μετοχών και ιδιοκτησίας, πολιτικής διανομής μερισμάτων, διαχείρισης της απερχόμενης γενιάς και συνεπώς δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα πριν ακόμα διατυπωθούν και αποκτήσουν «προσωπικό χαρακτήρα».
Παράλληλα, η πρόβλεψη «οικογενειακών συγκεντρώσεων» θεσμικού και όχι απλώς κοινωνικού χαρακτήρα επιτρέπει στα μέλη της οικογένειας να συγκεντρώνονται σε ένα ασφαλές περιβάλλον όπου θα μπορούν να διατυπώσουν τις απόψεις τους, τους προβληματισμούς και τα παράπονά τους, να συζητήσουν και να εξετάσουν όλες τις εναλλακτικές, να κατανοήσουν και τις αντίθετες απόψεις και στο τέλος συλλογικά να καταλήξουν σε αποφάσεις και λύσεις συμβατές με τις αξίες και το όραμα της οικογένειας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και τη δέσμευση των μελών της οικογένειας στην επιχείρηση, το άνοιγμα νέων δρόμων σκέψης και καλύτερου στρατηγικού σχεδιασμού.