Ο ποιητής της ρωμιοσύνης Διονύσιος Σολωμός, το 1823, στο ποίημά του «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» για την τότε επικρατούσα οικονομική κατάσταση, πιο δυσχερή ή αντίστοιχη με την σημερινή, θέλοντας να προσγειώσει αλλά και να ενθαρρύνει τους Έλληνες, στις στροφές 10 έως 15 έγραφε: «Μοναχή τον δρόμο επήρες,/εξανάλθες μοναχή·/δεν είν’ εύκολες οι θύρες/εάν η χρεία τες κουρταλεί// Άλλος σου έκλαψε εις τα στήθια,/αλλ’ ανάσαση καμιά/άλλος σου έταξε βοήθεια/και σε γέλασε φρικτά//…//Ναι· αλλά τώρα αντιπαλεύει/κάθε τέκνο σου με ορμή,/που ακατάπαυστα γυρεύει/ή τη νίκη ή τη θανή».
Επαναφορά της εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία
Γιάγκος Χαραλάμπους f.c.c.a
τεχνικός σύμβουλος της uhyaxon – ορκωτοί ελεγκτές
Πέρασαν ήδη επτά χρόνια από τις αρχές του 2007, που όλοι οι φορείς της αγοράς πιστεύαμε ότι η αποκαλούμενη φούσκα των «στεγαστικών δανείων» κάποτε θα σκάσει και όμως κανείς από εμάς δεν τολμούσε να δώσει ένα χρονοδιάγραμμα και παραμείναμε άβουλοι! Ξέσπασε τελικά σαν θύελλα τον Σεπτέμβριο του 2008 και παρέσυρε τις διεθνείς χρηματαγορές και την οικονομία της χώρας μας που σήμερα χαροπαλεύει με την ύφεση, με τα πρώτα σημάδια βελτίωσης, όπως τονίζεται από κυβερνητικής σκοπιάς.
Υπενθυμίζω ότι αμέσως μετά το ξέσπασμα της φούσκας εμφανίστηκαν ως προφήτες αρκετοί οικονομολόγοι, ελεγκτές ή άλλοι επαγγελματίες του χώρου των χρηματιστηριακών αγορών, για να μην αναφερθώ και στα ΜΜΕ, που βομβάρδισαν τους επενδυτές με ορολογίες όπως «ύφεση, recession», «στασιμότητα, stagnation», «πληθωρισμός, inflation» και τους όρους «αποπληθωρισμός, deflation», «grexit», προσπαθώντας να οδηγήσουν τους επενδυτές σε ένα δικό τους δρόμο, ένα δρόμο που βόλευε τις αγορές.
Μια τέτοια αντίδραση, όμως, με τα ιστορικά παθήματά μας, δεν θα έπρεπε να γνωρίζουμε ότι ήταν αναμενόμενη; Eιδικά εμείς οι ελεγκτές, με τις άμεσες επαφές στην αγορά; Μήπως δεν γνωρίζαμε τότε ή και ακόμα και σήμερα μήπως δεν γνωρίζουμε τα ακριβή ποσοτικά στοιχεία αυτής της κρίσης, που καθημερινά τροποποιούνται ή μεταβάλλονται γιατί οι εξωτερικές επιδράσεις στις χρηματιστηριακές αγορές είναι ανεξέλεγκτες και χωρίς σύνορα και γιατί οι πολιτικές αποφάσεις είναι σε καθημερινή βάση και επιβαλλόμενες από τρίτους;
Γεγονός είναι ότι η τρέχουσα χρηματιστηριακή κρίση δεν είναι αποτέλεσμα μιας φυσικής καταστροφής, ούτε έχει περιορισμένα σύνορα για να μετρηθεί εύκολα και με ακρίβεια! Ποιος π.χ. από εμάς πίστευε ότι οι κυπριακές τράπεζες, με τις τόσες σημαντικές σε ύψος καταθέσεις, θα κατέληγαν στην παρούσα οικτρή κατάσταση –με την αιτιολόγηση του «συστημικού κινδύνου»; Και αν εμείς οι κύπριοι ελεγκτές το γνωρίζαμε, γιατί δεν είχαμε ενεργήσει έγκαιρα ως ομάδα; Πρόσθετα, με θετικά όμως αποτελέσματα, ποιος π.χ. από εμάς πίστευε ότι το Βέλγιο, μια χώρα που για πολλούς μήνες έμεινε χωρίς κυβέρνηση, θα ξεπερνούσε, μαζί με την Σιγκαπούρη και την Ιρλανδία, τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου (σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη UHY International – Ορκωτοί Ελεγκτές) στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων στα χρόνια από την έναρξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης;
Μήπως εμείς ως Έλληνες πιστεύουμε στην θεά Τύχη (Fortuna);
Κατά την άποψη και την εμπειρία μου αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι από εμάς στον ελλαδικό χώρο ενεργούμε και σκεφτόμαστε σε ατομικό επίπεδο, παραδοσιακά, και δεν έχουμε ακόμα αντιληφθεί ότι οι επιχειρήσεις, μικρές ή μεγάλες, συναλλάσσονται σε παγκοσμιοποιημένη οικονομία, όπου τουλάχιστον την τελευταία τριακονταετία έλαβαν χώρα σημαντικές αλλαγές.
Τα κρίσιμα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προαναφερθείσας περιόδου και ειδικότερα του 20ού αιώνα είναι η ευρεία μετακίνηση του πληθυσμού (σημαντικό θέμα για τα ζητήματα στέγης), η χρήση της πληροφορικής (που οδήγησε στην υπερβολική εξάρτηση από τους διοικούντες, χωρίς την απαιτούμενη πείρα αξιολόγησης), η άμεση διάδοση των πληροφοριών (χωρίς τον απαιτούμενο χρόνο έρευνας και μελέτης τους) και η ανάπτυξη και διάδοση χρηματιστηριακών προϊόντων (με χωρίς την απαιτούμενη γνώση επιρροή στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία και το εμπόριο).
Θεωρώ επίσης ότι η παρούσα κρίση παραμένει κυρίως μια «κρίση εμπιστοσύνης», που άρχισε μεταξύ των χρυσών παιδιών (golden boys), κυρίως του τραπεζικού και χρηματιστηριακού χώρου, και επεκτάθηκε μεταξύ των αρμόδιων υπουργών των χωρών μελών της Ε.Ε. και των λοιπών επηρεαζόμενων χωρών που αιτιολογείται από:
α) έλλειψη ροής της ρευστότητας και όχι απλά της ρευστότητας (fluidity and not simply liquidity) και
β) παράλογη αύξηση των αξιών και όχι αναγκαία των τιμών (unreasonable increases in values and not necessarily the prices), όπως και
γ) πτώση των αξιών των υποκειμένων (σπίτια, πετρέλαιο κ.λπ.) των σύνθετων προϊόντων που κυρίως οι τράπεζες κυκλοφόρησαν στις κεφαλαιαγορές.
Σε καθημερινή βάση, όλοι οι προαναφερθέντες παράγοντες θέτουν υπό δοκιμασία αρχές, κανονισμούς, δεοντολογίες κ.λπ., που εμείς ως ελεγκτές πρέπει να ακολουθούμε ή χρησιμοποιούμε για τον έλεγχό μας. Έθεσαν π.χ. υπό δοκιμασία τον ορισμό και την έννοια της «εύλογης αξίας». Δείτε και συγκρίνετε τον ορισμό της «εύλογης αξίας» που τεχνοκρατικά δίνεται πλέον στην παράγραφο 24 του ΔΠΧΑ 131 σε σχέση με τον αρχικό ορισμό που δίνεται στο ΔΛΠ 2, που σε ένα φιλελεύθερο περιβάλλον τα δύο μέρη «ενεργούν με τη θέλησή τους».
Οι προαναφερθέντες παράγοντες επηρέασαν επίσης τους Κανονισμούς της Βασιλείας ΙΙ, από τους οποίους διέπονταν μέχρι πρόσφατα τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα, και ακόμα θέτουν υπό δοκιμασία τους προσφάτως υιοθετηθέντες Κανονισμούς της Βασιλείας ΙΙΙ. Σημειωτέον ότι οι τελευταίοι αμφισβητήθηκαν και με την πρόσφατη νίκη των τραπεζών που έχουν εξασφαλίσει χαλαρότερους όρους δανεισμού με επικαλούμενη αιτιολογία «την ανάγκη τόνωσης της ανάπτυξης».
Στον Κανονισμό 575/2013, που οι βασικές του διατάξεις τέθηκαν σε ισχύ από 1ης Ιανουαρίου 2014, τονίζεται η ανάγκη «αρμονικών προσπαθειών ενίσχυσης της διαφάνειας, της λογοδοσίας μετά τη διασφάλιση της οικονομικής ανάκαμψης».
Στην παρούσα αόρατη και απροσδιόριστη σε λογιστική σαφήνεια χρηματοοικονομική κρίση ο φόβος και η αντίδρασή μας, ως φορέων της αγοράς, κατά την άποψή μου είναι ακαταλόγιστη. Γιατί ο φόβος που διασπείραμε στις άμεσα ή έμμεσα επηρεαζόμενες αγορές δεν μας άφησε κανένα περιθώριο να σκεφτούμε την εφαρμογή μέτρων με μια προσέγγιση που θα γινόταν πιστευτή από τις επηρεαζόμενες οντότητες (επιχειρήσεις, επενδυτές κ.λπ.)
Ατενίζοντας το μέλλον
Ξεχνώντας το παρελθόν και ατενίζοντας το μέλλον, ας εξετάσουμε εμείς, ως ελεγκτές, πώς μπορούμε ως φορείς των αγορών να επηρεάσουμε θετικά τις παρούσες συνθήκες ή τις επιχειρήσεις που ελέγχουμε και να διασφαλίσουμε ότι οι πελάτες μας θα επηρεαστούν λιγότερο από την τρέχουσα χρηματιστηριακή κρίση.
Στο ισχύον διεθνές περιβάλλον οι επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από τον επιχειρηματικό ή οικονομικό κλάδο που δραστηριοποιούνται, συμπεριφέρονται όπως οι ζωντανοί οργανισμοί και σαν ζωντανοί οργανισμοί καθοδηγούνται από τις ηθικές αρχές και την κουλτούρα των εμπλεκομένων φορέων και επηρεάζονται αναλόγως από τους εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες.
Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, λόγω της στελέχωσης και της φύσης των εργασιών τους, επηρεάζονται σε υψηλότερο βαθμό από τους προαναφερθέντες παράγοντες, με ειδικότερο βάρος από τους εξωτερικούς παράγοντες, σε σύγκριση με τις επιχειρήσεις με διαφορετικό αντικείμενο εργασιών.
Άρα, η κατεύθυνση του ελέγχου μας πρέπει να περιλαμβάνει μία σε βάθος εξέταση του κανονισμού διακυβέρνησης (Corporate Governance) της υπό έλεγχο επιχείρησης.
Έγκαιρα στοιχεία, νομοθεσίας ή θεσμικά, που ως ελεγκτές θα πρέπει να εξετάσουμε υπάρχουν στους διαδικτυακούς χώρους του Ελληνικού Συμβουλίου Εταιρικής Διακυβέρνησης (ΕΣΕΔ), της Τράπεζας της Ελλάδος και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Μία σύνοψη των αρχών εταιρικής διακυβέρνησης έχει δημοσιευτεί σε πρόσφατο άρθρο μου στη ιστοσελίδα του Fpress.gr (http://www.fpress.gr/giakgos-haralampoys/item/13085-steve-jobs–etairiki-diakyvernisi–eisigmenes–ds–amoives-ds–esoterikos-eleghos–amoives).
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάπτυξη, η αποτελεσματικότητα και η κερδοφορία των επιχειρήσεων εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια της ασκούμενης διοίκησης και διαχείρισης από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου ώς και το υψηλόβαθμο προσωπικό. Οι σημειωθείσες μειώσεις αμοιβών, των προαναφερόμενων ηγετών/στελεχών, επηρεάζουν αρνητικά τις προσδοκίες τους, με αρνητικό τελικό λειτουργικό αποτέλεσμα, που συμπαρασύρεται και από την αντίδραση του κατώτερου σε στελέχωση προσωπικού, που επίσης έχουν υποστεί σημαντικότερες σε ύψος πιέσεις στις αμοιβές τους.
Η επικρατούσα αυτή κατάσταση προσθέτει κινδύνους στις επιχειρήσεις που εφαρμόζουν αυτήν τη στρατηγική και από ελεγκτικής σκοπιάς πρέπει να είμαστε προσεκτικότεροι στον έλεγχο που διενεργούμε στις επιχειρήσεις αυτές, για πιθανές απάτες στελεχών.
Η μη καταβολή δόσεων ή η αποπληρωμή των στεγαστικών ή επιχειρηματικών δανείων, με τους περιορισμούς εκποιήσεως ακινήτων, έμμεσα οδηγούν ακόμα και τους φερέγγυους πληρωτές των στεγαστικών δανείων να διαθέτουν προς πώληση τα σπίτια τους ή να ενεργούν κατά τον ίδιο τρόπο με τους αφερέγγυους δανειζόμενους.
Από ελεγκτικής σκοπιάς θα πρέπει να δοθεί μεγάλη έμφαση στην οργάνωση και στον τρόπο παρακολούθησης των στοιχείων αυτών, καθώς και στις αξίες που απεικονίζονται στις οικονομικές καταστάσεις.
Υπό τις παρούσες συνθήκες, θέμα γεννάται ως προς τον ρόλο του ελεγκτή. Δηλαδή αν ο ρόλος του περιορίζεται στο να εξετάζει αν η ελεγχόμενη επιχείρηση είναι εντάξει και αν οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις είναι διαφανείς και όχι πόσο αποτελεσματικά διοικείται ώστε να αποφεύγονται οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει μία επιχείρηση.
Από τις ήδη εκφρασθείσες αρνητικές απόψεις τρίτων, εκτός του ελεγκτικού επαγγέλματος, δηλαδή ότι η παρούσα κρίση των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων έχει ως θεμελιώδεις αιτίες τα εφαρμοζόμενα διεθνή λογιστικά πρότυπα και τους κανονισμούς της Βασιλείας ΙΙ, αυξάνει τις ήδη επιβαρυμένες ευθύνες του ελεγκτή.
Συμπέρασμα
Ως ελεγκτές θέλουμε τη «νίκη» χωρίς τη «θανή» της χώρας μας στις δύσκολες στιγμές που παλεύει και αυτό θα το επιτύχουμε αν ενεργούμε ενωμένοι, σε ομαδική βάση, αντιμετωπίζοντας έγκαιρα τις προκλήσεις της παρούσας κρίσης.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
1. Εύλογη αξία είναι η τιμή που μια οντότητα θα λάμβανε κατά την πώληση ενός περιουσιακού στοιχείου ή κατά τη μεταβίβαση μιας υποχρέωσης σε μια κανονική συναλλαγή στην κύρια (ή την πλέον συμφέρουσα) αγορά κατά την ημερομηνία επιμέτρησης υπό τις τρέχουσες συνθήκες της αγοράς (ήτοι, τιμή εξόδου), ανεξαρτήτως του εάν η τιμή αυτή είναι άμεσα παρατηρήσιμη ή εκτιμάται με τη χρήση άλλης τεχνικής αποτίμησης.