Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης

Καθηγητής, διευθυντής εργαστηρίου συστημάτων χρηματοοικονομικής διοίκησης, Πολυτεχνείο Κρήτης

Φώτης Πασιούρας

Επίκουρος καθηγητής, εργαστήριο συστημάτων χρηματοοικονομικής διοίκησης, πολυτεχνείο Κρήτης – επισκέπτης συνεργάτης ερευνητής, University of Bath, UK

Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, η αναμόρφωση του επενδυτικού νόμου, αλλά και η προώθηση νομοσχεδίου για την απλοποίηση των διαδικασιών ίδρυσης, αδειοδότησης και λειτουργίας των επιχειρήσεων βρίσκονται υψηλά στη λίστα προτεραιοτήτων του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας.

Προκειμένου να διαπιστώσουμε τι συμβαίνει τη στιγμή αυτή στην Ελλάδα σε σχέση με τις υπόλοιπες οικονομίες της Ευρώπης και του κόσμου, ανατρέξαμε στην ετήσια έκθεση Doing Business 2010 της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η έκθεση αυτή ανήκει σε μια σειρά ετήσιων αναφορών της Παγκόσμιας Τράπεζας και αναφέρεται στους κανο- νισμούς που ενισχύουν ή περιορίζουν την επιχειρηματική δραστηριότητα σε 183 οικονομίες. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται ενδεικτικά οι χώρες-μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), της Ε.Ε.-27, τα υποψήφια κράτη προς ένταξη στην Ε.Ε. (Κροατία, ΠΓΔΜ, Τουρκία), καθώς και μερικές ακόμα επιλεγμένες χώρες (π.χ. Αλβανία, Κίνα κ.λπ.). Όπως φαίνεται, η Ελλάδα βρίσκεται στην 109η θέση (100ή θέση στην έκθεση του 2009), κάτω από όλες σχεδόν τις χώρες που προαναφέρθηκαν. Σε χειρότερη θέση από την Ελλάδα βρίσκονται, μεταξύ άλλων, χώρες όπως η Γουατεμάλα, η Αργεντινή, η Κόστα Ρίκα, η Ινδονησία. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν στην έκθεση του 2010 αναφέρονται στο 2009, ενώ τα στοιχεία της έκθεσης του 2009 αναφέρονται στο 2008.

Οι συντάκτες της έκθεσης λαμβάνουν υπόψη διάφορα κριτήρια τα οποία ανήκουν σε δέκα κατηγορίες.

Κατηγορία 1: Έναρξη επιχείρησης. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, η Ελλάδα βρίσκεται στην 140ή θέση όσον αφορά την κατηγορία αυτή (130ή θέση το 2009). Λαμβάνονται υπόψη ο αριθμός των διαδικασιών που πρέπει να ολοκληρωθούν προκειμένου να πραγματοποιηθεί η έναρξη της επιχείρησης (π.χ. εγγραφή σε επιμελητήριο, εγγραφή σε ασφαλιστικό φορέα, δημοσιοποίηση καταστατικού στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης κ.λπ.), οι ημέρες που χρειάζονται, το κόστος έναρξης ως ποσοστό του κατά κεφαλήν εισοδήματος (π.χ. δικηγορικά έξοδα, εγγραφή σε επιμελητήριο κ.λπ.) και το ελάχιστο κεφάλαιο που πρέπει να κατατεθεί κατά την έναρξη ως ποσοστό του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Οι διαδικασίες που χρειάζονται για την έναρξη ανέρχονται σε 15 (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 5,7), οι μέρες ανέρχονται σε 19 (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 13 ημέρες), το κόστος ανέρχεται σε 10,9% του κατά κεφαλήν εισοδήματος (μέσος όρος: ΟΟΣΑ 4,7%) και το ελάχιστο κεφάλαιο ανέρχεται σε 21,4% του κατά κεφαλήν εισοδήματος (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 15,5%).

Κατηγορία 2: Διαδικασίες που απαιτούνται για την οικοδομική άδεια κατασκευής μιας τυπικής αποθήκης συγκεκριμένων προδιαγραφών (1.300 τ.μ., στη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, η κατασκευή θα διαρκέσει περίπου 30 εβδομάδες, κοντά στο δίκτυο της ΔΕΗ κ.λπ.) Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, η Ελλάδα βρίσκεται στην 50ή θέση όσον αφορά την κατηγορία αυτή (43η θέση το 2009). Λαμβάνονται υπόψη όλες οι διαδικασίες που αφορούν την κατάθεση εγγράφων και μελετών (π.χ. πυροπροστασίας), τον έλεγχο από αρμόδιες αρχές, καθώς και οι διαδικασίες για την παροχή ρεύματος, νερού κ.λπ. Συνολικά οι διαδικασίες αυτές ανέρχονται σε 15 (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 15,1), χρειάζονται 169 ημέρες (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 157 ημέρες), ενώ το κόστος ως ποσοστό του κατά κεφαλήν εισοδήματος ανέρχεται σε 50,7% (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 56,1%)

Κατηγορία 3: Εργασιακό καθεστώς. Οι παράγοντες που λαμβάνονται υπόψη αναφέρονται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι εργοδότες τόσο κατά την πρόσληψη όσο και κατά την απόλυση εργαζομένων. Η Παγκόσμια Τράπεζα παίρνει υπόψη της τρεις δείκτες, οι οποίοι λαμβάνουν τιμές μεταξύ 0 και 100 με υψηλότερες τιμές να υποδεικνύουν υψηλότερη «ακαμψία» στο θεσμικό πλαίσιο. Άρα, από την πλευρά τουλάχιστον των επιχειρήσεων, είναι επιθυμητές χαμηλότερες τιμές στους δείκτες αυτούς. Στον πρώτο δείκτη, ο οποίος αναφέρεται στις δυσκολίες πρόσληψης, λαμβάνονται υπόψη το κατά πόσον υπάρχει δυνατότητα σύναψης σύμβασης εργασίας ορισμένου χρόνου, εάν μπορεί να ανανεωθεί και για πόσο διάστημα, καθώς και ο κατώτατος  μισθός για πρωτοδιοριζόμενους ή εκπαιδεύομενους.

Η βαθμολογία της Ελλάδας στην περίπτωση αυτή είναι 44 έναντι 26,5 που είναι ο μέσος όρος των χωρών μελών του ΟΟΣΑ. Ο δεύτερος δείκτης αναφέρεται στις ώρες εργασίας και λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως ο μέγιστος αριθμός ημερών ανά εβδομάδα, οι περιορισμοί που αφορούν τη νυχτερινή εργασία, οι ημέρες ετήσιας αδείας.  Η βαθμολογία της Ελλάδας στην περίπτωση αυτή είναι 67, δηλαδή διπλάσια από αυτή του μέσου όρου των χωρών μελών του ΟΟΣΑ (30,1). Η βαθμολογία της Ελλάδας στον τρίτο δείκτη, ο οποίος αναφέρεται στις δυσκολίες απόλυσης υπεράριθμου προσωπικού ανέρχεται σε 40 (μέσος όρος ΟΟΣΑ 22,6). Στη συνέχεια υπολογίζεται ο μέσος όρος των επιμέρους βαθμολογιών και προκύπτει ο δείκτης «ακαμψίας» απασχόλησης προσωπικού (Ελλάδα: 50, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 26,4). Τέλος, για την κατάταξη μιας χώρας λαμβάνεται υπόψη και το κόστος απόλυσης πλεονάζοντος προσωπικού (ο αριθμός των εβδομάδων αποζημίωσης στην Ελλάδα ανέρχεται σε 24, ενώ ο μέσος όρος των χωρών μελών του ΟΟΣΑ είναι 26,6). Στην κατηγορία αυτή, η Ελλάδα βρίσκεται στην 147η θέση (135η θέση το 2009).

Κατηγορία 4: Καταχώρηση – μεταβίβαση ιδιοκτησίας. Υποτίθεται ότι πρόκειται για μια τυπική περίπτωση όπου ο επιχειρηματίας θέλει να αγοράσει ένα οικόπεδο με ένα κτίριο σε μια περιοχή περιμετρικά της μεγαλύτερης πόλης της χώρας (π.χ., στην περίπτωση της Ελλάδας, στην Αθήνα). Η καταχώρηση της ιδιοκτησίας θεωρείται ότι έχει ολοκληρωθεί όταν πραγματοποιηθεί η μεταβίβαση στο όνομα του αγοραστή. Λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως ο αριθμός, η διάρκεια και το κόστος των απαραίτητων διαδικασιών (π.χ. επίσκεψη μηχανικού, τοπογραφικό, πληρωμή φόρων μεταβίβασης κ.λπ.) Στο σύνολό τους, οι διεργασίες αυτές ανέρχονται σε 11 (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 4,7), απαιτούνται 22 ημέρες (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 25 ημέρες) και το κόστος ανέρχεται σε 4% επί της αξίας της υπό μεταβίβαση ιδιοκτησίας (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 4,6%). Η Ελλάδα βρίσκεται στην 107η θέση (104η θέση το 2009).

Κατηγορία 5: Πρόσβαση σε πηγές χρηματοδότησης – πίστωσης. Στην κατηγορία αυτή λαμβάνονται υπόψη τρεις δείκτες οι οποίοι αφορούν:

1) το βαθμό πληροφόρησης σχετικά με τους δανειολήπτες,

2) το ποσοστό φυσικών και νομικών προσώπων που καλύπτονται είτε από ιδιωτικούς είτε από δημόσιους οργανισμούς παροχής πληροφόρησης,

3) το θεσμικό πλαίσιο που υπάρχει προκειμένου να προστατεύονται θεμελιώδη δικαιώματα των πιστωτών αλλά και των δανειοληπτών.

Ο πρώτος δείκτης λαμβάνει τιμές μεταξύ 0 και 6, με υψηλότερες βαθμολογίες να υποδηλώνουν υψηλότερη πληροφόρηση (βαθμολογία Ελλάδας: 5, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 4,9). Το ποσοστό κάλυψης επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων από ιδιωτικούς (δημόσιους) φορείς ανέρχεται σε 46,9% (0%) έναντι 59,6% (8,8%) που είναι ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ.

Ο τρίτος δείκτης λαμβάνει τιμές μεταξύ 0 και 10, με υψηλότερες τιμές να υποδηλώνουν υψηλότερη προστασία (βαθμολογία Ελλάδας: 3, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 6,8). Στην κατηγορία αυτή, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 87η θέση, έχοντας επιτύχει μία σημαντική βελτίωση σε σχέση με την 109η θέση στην οποία βρίσκονταν κατά τη δημοσίευση της ετήσιας έκθεσης του 2009.

Κατηγορία 6: Προστασία των επενδυτών. Λαμβάνονται υπόψη τρεις δείκτες, οι οποίοι παίρνουν τιμές μεταξύ 0 και 10, με υψηλότερες τιμές να υποδηλώνουν καλύτερη προστασία των συμφερόντων των επενδυτών. Ο πρώτος δείκτης αναφέρεται στη διαφάνεια δοσοληψιών μέσω της γνωστοποίησης (δημοσίευσης) εταιρικών στοιχείων (βαθμολογία Ελλάδας: 1, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 5,9). Ο δεύτερος δείκτης σχετίζεται με την ευθύνη των διευθυντικών στελεχών για χρήση των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης για προσωπικό όφελος (βαθμολογία Ελλάδας: 4, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 5).

Ο τρίτος δείκτης αναφέρεται στη δυνατότητα των επενδυτών να μηνύσουν τα διευθυντικά στελέχη για κακοδιαχείριση (βαθμολογία Ελλάδας: 5, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 6,6). Ο δείκτης προστασίας των επενδυτών προκύπτει από το μέσο όρο των τριών παραπάνω δεικτών (Ελλάδα: 3,3, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 5,8), με την Ελλάδα να κατατάσσεται στην 154η θέση (151η το 2009).

Κατηγορία 7: Φορολογία μιας μεσαί- ου μεγέθους επιχείρησης. Λαμβάνονται υπόψη ο αριθμός των πληρωμών, ο χρό- νος που δαπανάται, αλλά και το ποσοστό επί των κερδών που αφορούν όλους τους φόρους και τα τέλη που πληρώνει ή πα- ρακρατά η επιχείρηση, όπως φορολογία εισοδήματος, ΦΠΑ, εισφορές σε φορείς κοινωνικής ασφάλισης, τέλη κυκλοφο- ρίας οχημάτων, φόρος ιδιοκτησίας κ.λπ. Στην περίπτωση αυτή η Ελλάδα κατατάσ- σεται στην 76η θέση (2009: 65η θέση).

Κατηγορία 8: Διασυνοριακές εμπορικές συμφωνίες για την πραγματοποίηση εισαγωγών και εξαγωγών. Καταγράφονται όλα τα απαραίτητα έγγραφα, το κόστος και όλες οι νόμιμες διαδικασίες για την εισαγωγή και εξαγωγή μέσω θαλάσσης ενός κοντέινερ με προϊόντα. Τα απαραίτητα έγγραφα ανέρχονται σε 6 για την εισαγωγή (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 4,9) και 5 για την εξαγωγή (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 4,3), οι ημέρες για την ολοκλήρωση των διαδικασιών (π.χ. προετοιμασία εγγράφων, εκτελωνισμός κ.λπ.) ανέρχονται σε 20 για την εξαγωγή (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 10,5) και 25 για την εισαγωγή (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 11), ενώ το κόστος της εξαγωγής ανά κοντέινερ ανέρχεται σε $1.153 (μέσος όρος ΟΟΣΑ: $1.090) και της εισαγωγής σε $1.265 (μέσος όρος ΟΟΣΑ: $1.146). Σύμφωνα με την έκθεση του 2010, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 80ή θέση (2009: 74η).

Κατηγορία 9: Επιβολή των όρων των εμπορικών συμβάσεων. Λαμβάνονται υπόψη ο χρόνος, το κόστος (π.χ. αμοιβή δικηγόρων και δικαστικά έξοδα) και ο αριθμός των διαδικασιών που απαιτούνται στην περίπτωση μιας εμπορικής αντιδικίας μεταξύ δύο εγχώριων επιχειρήσεων από τη στιγμή της μήνυσης μέχρι και τη στιγμή της πληρωμής. Σύμφωνα με την έκθεση, οι διαδικασίες ανέρχονται σε 39 (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 30,6), οι ημέρες σε 819 (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 462,4) και το κόστος σε 14,4% της αξίωσης (μέσος όρος ΟΟΣΑ: 19,2%). Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 89η θέση, χωρίς να παρατηρείται κάποια ιδιαίτερη μεταβολή σε σχέση με το 2009 (86η θέση).

Κατηγορία 10: Διαδικασίες κλεισίματος μιας υπό πτώχευση επιχείρησης. Λαμβάνονται υπόψη ο χρόνος που χρειάζεται (Ελλάδα: 2 χρόνια, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 1,7 χρόνια), το κόστος ως ποσοστό μιας ακίνητης περιουσίας η οποία υποτίθεται ότι αποτελεί το βασικό περιουσιακό στοιχείο της επιχείρησης (Ελλάδα: 9%, μέσος όρος ΟΟΣΑ: 8,4%), καθώς και το ποσό που ανακτούν οι πιστωτές (Ελλάδα: 44,2 σεντ ανά δολάριο, ΟΟΣΑ: 68,6 σεντ ανά δολάριο). Σύμφωνα με την έκθεση του 2010, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 43η θέση, χωρίς να υπάρχει κάποια μεταβολή σε σχέση με την προηγούμενη έκθεση.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι διερ- γασίες μπορούν και πρέπει να βελτιωθούν σε πάρα πολλές περιπτώσεις. Έτσι θα ήταν αρκετά ενδιαφέρον να εξετάσει κάποιος τις μεταβολές στην κατάταξη της Ελλάδας, υποθέτοντας ότι βελτιώνονται οι συνθήκες σε ορισμένες από τις παραπάνω κατηγορίες. Προκειμένου να γίνει αυτό πιο εμφανές, χρησιμοποιήσαμε έναν προσομοιωτή που διαθέτει η Παγκόσμια Τράπεζα και πραγματοποιήσαμε τα ακό- λουθα τέσσερα ανεξάρτητα σενάρια. Σαφώς τα σενάρια που μπορούν να πραγματοποιηθούν είναι άπειρα και μπορούν να διακριθούν σε αισιόδοξα (π.χ. βελτίωση 30% σε όλους τους δείκτες), απαισιόδοξα (π.χ. βελτίωση 5% σε λίγους δείκτες) και ρεαλιστικά (βελτίωση 10% σε αρκετούς δείκτες όπου εμφανίζονται σημαντικά προβλήματα).

Σενάριο 1 – παράγοντας 1. Μείωση των διαδικασιών για την έναρξη επιχείρησης σε 10 (από 15), των ημερών σε 15 (από 19), του κόστους σε 8% (από 10,9%), του ελάχιστου απαιτούμενου κεφαλαίου σε 17% (από 21,4%). Οι μεταβολές αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την κατάταξη της Ελλάδας στην 118η θέση στον Παράγοντα 1 (από 140ή) και την 100ή θέση στην γενική κατάταξη (από 109η).

Σενάριο 2 – παράγοντας 6. Υποθέσαμε μια βελτίωση στο δείκτη διαφάνειας δοσοληψιών, προκειμένου να βρίσκεται σε επίπεδα πιο συγκρίσιμα με το μέσο όρο των κρατών μελών του ΟΟΣΑ. Πιο συγκε- κριμένα, υποθέσαμε μια βελτίωση από 1 σε 4, με μέσο όρο ΟΟΣΑ στο 5,9 (και μέγιστη δυνατή τιμή το 10). Αυτό βελτίωσε και πάλι αρκετά την εικόνα της Ελλάδας, η οποία βρέθηκε στην 119η θέση όσον αφορά τον παράγοντα 6 (γενικός δείκτης προστασίας επενδυτών) και την 97η θέση της συνολικής κατάταξης.

Σενάριο 3 – παράγοντας 8. Μείωση των ημερών για την εξαγωγή προϊόντων σε 15 και των ημερών για την εισαγωγή προϊόντων σε 20. Σύμφωνα με αυτήν την υπόθεση, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 62η θέση στην περίπτωση του Παράγοντα 8 και στην 104η θέση της συνολικής κατάταξης.

Σενάριο 4 – παράγοντας 9. Μείωση των ημερών για την επιβολή των όρων των εμπορικών συμβάσεων (π.χ. μέσω μιας μείωσης των ημερών εκδίκασης) σε 600 (από 819, με μέσο όρο ΟΟΣΑ 462,4). Έπειτα από μια τέτοια μεταρρύθμιση η Ελλάδα θα κατατάσσονταν στην 65η θέση στον παράγοντα 9 (από 89η) και στην 103η θέση της συνολικής κατάταξης. Τέλος, υποθέσαμε ότι όλες οι παραπάνω αλλαγές θα πραγματοποιηθούν ταυτόχρονα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια σημαντική μεταβολή στην συνολική κατάταξη της Ελλάδας, η οποία βρέθηκε στην 86η θέση. Είναι σαφές ότι για να μπορέσει η Ελλάδα να βγει από την κρίση απαιτούνται, πέρα από δημοσιονομικά μέτρα, τα οποία αποσκοπούν στη μείωση του δη- μόσιου χρέους, και αρκετές αλλαγές στο επιχειρηματικό περιβάλλον. Μόνο έτσι θα δοθεί μια αναπτυξιακή πνοή στην ελληνική οικονομία.