Γιώργος Παπαευθυμίου
Δημοσιογράφος
Πώς η χώρα εγκλωβίστηκε σε έναν φαύλο κύκλο χρεοκοπίας, πληθωρισμού και κοινωνικών εντάσεων… λίγο πριν τη νέα, «τεχνική» στάση πληρωμών.
Μακάρι να είχαμε γίνει Αργεντινή […] Πέρασαν δυσκολίες, αλλά κατάφεραν να σταθούν με αξιοπρέπεια στα πόδια τους». Η δήλωση έγινε από τον πρόεδρο της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξη Τσίπρα στις 9 Σεπτεμβρίου στη Βουλή. Δημιούργησε αίσθηση και προκάλεσε αντιδράσεις. Λίγες ώρες μετά ανασκευάστηκε μερικώς, ωστόσο είχε ήδη επαναφέρει στο προσκήνιο τις συζητήσεις και τους παραλληλισμούς ανάμεσα στην Ελλάδα και στη χώρα της Λατινικής Αμερικής η οποία χρεοκόπησε το 2001. Αυτές τις μέρες η Αργεντινή οδηγείται σε μια νέα, «τεχνική» χρεοκοπία, μετά από νομικές προσφυγές αμερικανικών funds, η οικονομία της μαστίζεται από υψηλό πληθωρισμό, η κοινωνία από την έκρηξη της εγκληματικότητας. Το Μπουένος Άιρες έζησε το 2012 τις μεγαλύτερες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις εδώ και πολλά χρόνια και η πρόεδρος Κριστίνα Κίρτσνερ μετρά συμμάχους μέσα και έξω από τη χώρα.
Λίγους μήνες μετά τη δήλωση του κ. Τσίπρα τα μεγαλύτερα διεθνή ΜΜΕ σημειώνουν, με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις, ότι η χώρα ουδέποτε ξέφυγε από τον θανάσιμο κύκλο της στάσης πληρωμών. Κι όμως, πριν από λίγα χρόνια πολλοί, εντός και εκτός Ελλάδας, παρουσίαζαν την Αργεντινή σαν μοντέλο για την πορεία ανάκαμψης που ακολούθησε μετά τη χρεοκοπία.
Πολλοί, όχι όλοι. Οικονομολόγοι εντός Ελλάδας, όπως για παράδειγμα ο νυν υπουργός Οικονομικών κ. Γιάννης Στουρνάρας, παρουσίαζαν μια άλλη εικόνα. «Δέκα χρόνια μετά από την χρεοκοπία ακόμη δεν μπορεί να δανειστεί από τις αγορές, ακόμα ο κόσμος δεν έχει πάρει τα λεφτά του από τις τράπεζες από τότε, κι ακόμα υπάρχει αυτήν τη στιγμή ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού που κυριολεκτικά πεινάει, σε μια χώρα πάρα πολύ εύφορη, σε μια χώρα πάρα πολύ παραγωγική» δήλωνε το 2010 ο κ. Στουρνάρας, ως επικεφαλής τότε του ΙΟΒΕ.
Η Αργεντινή πέρασε μια πολύ δύσκολη δεκαετία. Η μεσαία τάξη ουδέποτε ανέκαμψε από τη χρεοκοπία, η εγκληματικότητα εκτινάχθηκε και παραμένει στα ύψη, πολλές από τις καταθέσεις που χάθηκαν εν μια νυκτί δεν επέστρεψαν ποτέ στους δικαιούχους. Το νόμισμα έχασε πάνω από το 80% της αξίας του από το 2001. Ακόμη και οι ίδιοι οι Αργεντινοί δεν εμπιστεύονται το χρηματοπιστωτικό τους σύστημα και πολλοί πολίτες βγάζουν τις καταθέσεις τους στην Ουρουγουάη.
Η χώρα παραμένει ουσιαστικά εκτός αγορών, καθώς ακόμη και σήμερα μπορεί να δανείζεται μόνο από άλλα κράτη, όσα την εμπιστεύονται. Για να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών της αναγκάζεται να επιβάλλει υψηλούς δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα (που είναι πανάκριβα), αλλά και στα εξαγόμενα αγαθά, αυξάνοντας έτσι τις τιμές και υπονομεύοντας την ανταγωνιστικότητα των ίδιων της των προϊόντων στις ξένες αγορές. Και σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Αργεντινή διαθέτει παραγωγή και είναι μία από τις μεγαλύτερες εξαγωγικές χώρες τροφίμων στον κόσμο.
Τραυματική πτώχευση
Μια σύντομη αναδρομή στα γεγονότα που προηγήθηκαν της χρεοκοπίας του 2001 είναι χρήσιμη για τη σύνδεση με τις σημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα αυτή τη στιγμή.
Τη δεκαετία του 1990 η Αργεντινή αποφάσισε να συνδέσει το εθνικό της νόμισμα (το πέσο) με το δολάριο, σε ισοτιμία 1 προς 1, με στόχο να τιθασεύσει τον πληθωρισμό. Η στρατηγική της «μετατρεψιμότητας» δεν έμελλε να αποδειχθεί ανθεκτική στις πιέσεις της διεθνούς οικονομίας και στην άνοδο των επιτοκίων που καταγράφηκε διεθνώς. Σε επίπεδο οικονομικής πολιτικής ακολουθήθηκε η στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων, που οδήγησε σε υψηλή ανεργία, παράλληλα όμως και στον εκσυγχρονισμό τομέων της οικονομίας που παρήκμαζαν υπό την κρατική διαχείριση.
Με την πάροδο των ετών γινόταν αντιληπτό ότι η σύνδεση των νομισμάτων καθιστούσε αδύνατη την υποτίμηση του πέσο για να τονωθεί η ανταγωνιστικότητα και το 1999 οι περισσότεροι διεθνείς αναλυτές υποστήριζαν ότι η χώρα βαδίζει σε χρεοκοπία. Το ποσοστό των πολιτών που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας ξεπερνούσε το 50% και οι κοινωνικές εντάσεις μεγάλωναν. Χιλιάδες πολίτες έψαχναν οδό διαφυγής από τη χώρα, ουρές έξω από τις πρεσβείες χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχηματίζονταν καθημερινά.
Τον Ιανουάριο του 2000 συμφωνήθηκε υπό τους όρους του ΔΝΤ το πρώτο πακέτο λιτότητας για την έξοδο από την κρίση. Ακολούθησε δεύτερο πακέτο λιτότητας το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, το οποίο αποτελούσε την προϋπόθεση για την εκταμίευση δανείου 25 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ. Τον Μάρτιο του 2001 ο υπουργός Οικονομικών Ντομίνγκο Καβάλο ανακοίνωσε τον στόχο του «μηδενικού ελλείμματος». Η σωρευτική συρρίκνωση του ΑΕΠ από την αρχή της κρίσης είχε φτάσει ήδη το 15% και το καθοδικό σπιράλ είχε τεθεί σε λειτουργία, με την ανεργία να κινείται στην περιοχή του 20%.
Τα πράγματα δεν κύλησαν όπως τα σχεδίασε ο Καβάλο. Τα νούμερα δεν «έβγαιναν», το ΔΝΤ πάγωσε το Δεκέμβριο του 2001 τη
βοήθεια προς τη χώρα και την ανάγκασε να κηρύξει στάση πληρωμών. Ο πρόεδρος Φερνάντο ντε λα Ρούα έφυγε με ελικόπτερο. Χάος και βία επικράτησε στους δρόμους, οι νεκροί από τις ταραχές ήταν δεκάδες. Τέσσερις πρόεδροι ανέλαβαν καθήκοντα και παραιτήθηκαν μέσα σε δέκα ημέρες. Ο πέμπτος, ο Εντουάρντο Ντουάλντε, πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει τη σταθερή ισοτιμία με το δολάριο και να υποτιμήσει το πέσο στην αρχή του 2002.
Το 2003 ο Νέστορ Κίρτσνερ, στέλεχος της αριστερής πτέρυγας του κυβερνώντος κόμματος των περονιστών, αντικατέστησε τον Ντουάλντε και χάραξε νέα οικονομική πολιτική, την οποία συνεχίζει σήμερα (δύο χρόνια μετά τον θάνατό του) η σύζυγός του, πρόεδρος της χώρας, Κριστίνα Φερνάντες Κίρτσνερ. Οι πυλώνες της νέας πολιτικής ήταν η διατήρηση ενός υποτιμημένου νομίσματος για τη στήριξη των εξαγωγών και την αποθάρρυνση των εισαγωγών και παράλληλα η διατήρηση εμπορικών και δημοσιονομικών πλεονασμάτων για τη χρηματοδότηση των λειτουργιών του κράτους και τη μείωση του χρέους.
Το 2005, με την οικονομία πλέον σε φάση ανάκαμψης, η κυβέρνηση Κίρτσνερ συμφώνησε την αναδιάρθρωση του χρέους με το 75% των πιστωτών (συμμετείχαν συντα- ξιοδοτικά ταμεία από τις ΗΠΑ, την Ιταλία και την Ισπανία). Το χρέος μειώθηκε κατά 65%. Ακολούθησε το 2010 δεύτερο κούρεμα, με το οποίο συμφώνησε το 93% των πιστωτών, ενώ η κυβέρνηση αρνήθηκε να αποπληρώσει τους πιστωτές που δεν δέχθηκαν το κούρεμα.
Ένας από τους πιστωτές που πήρε πίσω και το τελευταίο δολάριο το 2006 ήταν το ΔΝΤ, στο οποίο η Αργεντινή χρωστούσε 9,8 δισ. δολάρια από τη δεκαετία του 1990. Μετά την αποπληρωμή των υποχρεώσεων η Αργεντινή δεν ξαναδανείστηκε από το Ταμείο, αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο την επιβολή της «συνταγής» του ΔΝΤ για την περικοπή των κρατικών δαπανών.
Ο Νέστορ Κίρτσνερ παρέμεινε πρόεδρος της Αργεντινής από το 2003 έως το 2007. Δεν διεκδίκησε δεύτερη θητεία, παραμέρισε για να επιτρέψει στη σύζυγό του να θέσει υποψηφιότητα για την προεδρία. Το ζεύγος Κίρτσνερ θεωρούνταν το ισχυρότερο πολιτικό ζευγάρι της Αργεντινής μετά τον Χουάν και την Εβίτα Περόν.
Ανάκαμψη και ερωτηματικά
Σχηματικά και με βάση ορισμένους βασικούς δείκτες, η Αργεντινή ανέκαμψε όντως σχετικά γρήγορα από την κρίση του 2001. Επανήλθε από το 2003 σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και το 2010 κατέγραφε, παρά τη διεθνή κρίση, ανάπτυξη της τάξης του 9,2% του ΑΕΠ.
Τον Οκτώβριο της επόμενης χρονιάς, το 2011, η πρόεδρος της χώρας Κριστίνα Κίρτσνερ επανεξελέγη με μεγάλη διαφορά. Από το 2007 η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της χώρας ξεχώρισε για το μαχητικό στυλ διακυβέρνησης. Ωστόσο φέτος είδε τη δημοτικότητά της να υποχωρεί σημαντικά και το Μπουένος Άιρες έζησε τις μεγαλύτερες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις των τελευταίων πέντε ετών.
Όσο η οικονομία πήγαινε καλά, ή φαινόταν ότι πήγαινε καλά, η Κίρτσνερ παρέμενε δημοφιλής. Το 2011 οι εκτιμήσεις ανέφεραν ότι το ΑΕΠ θα αυξηθεί με ρυθμό 8%, η απασχόληση ήταν στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων ετών και ο αριθμός των φτωχών νοικοκυριών είχε μειωθεί στο μισό σε σύγκριση με το 2007.
Ωστόσο οι ανησυχίες και οι επιφυλάξεις των διεθνών αναλυτών ήταν μεγάλες. Τα επιχειρήματα ήταν ότι η αναπτυξιακή έκρηξη βασιζόταν σε υπερβολικό βαθμό στις κρατικές δαπάνες, ενώ πολλοί υποπτεύονταν ότι ο πληθωρισμός ξεπερνούσε το 20% και ότι τα μονοψήφια νούμερα που δημοσιοποιούσε η κυβέρνηση δεν ήταν αληθινά, ότι υποβάθμιζαν σκοπίμως το πραγματικό πληθωριστικό κύμα που σάρωνε την οικονομία.
Την ίδια στιγμή η πολεμική της Κίρτσνερ έναντι των πολιτικών της αντιπάλων, αλλά και των μέσων ενημέρωσης που διατύπωναν αντιρρήσεις στην πολιτική της, γινόταν όλο και πιο σκληρή. Ωστόσο οι αντιδράσεις των πολιτών στην ακρίβεια και την εγκληματικότητα ήταν μεγάλες. Το Νοέμβριο η Αργεντινή παρέλυσε από την πρώτη μεγάλη απεργία των τελευταίων πέντε χρόνων.
Πληθωρισμός-φάντασμα
«Η Αργεντινή μαγειρεύει τα βιβλία» έγραψε ο Economist τον Φεβρουάριο του 2012. Το σκίτσο που συνόδευε το άρθρο απεικόνιζε την πρόεδρο της χώρας να ανακατεύει μια χύτρα. Το περιοδικό ανακοίνωσε ότι δεν θα δημοσιοποιεί τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της κυβέρνησης, τα οποία θεωρεί και σήμερα αναξιόπιστα, και στη θέση τους χρησιμοποιεί τα στοιχεία της ανεξάρτητης εταιρείας PriceStats (Argentina Daily Inflation Series). Η ανεξάρτητη αυτή πηγή υπολόγισε ότι ο ετήσιος πληθωρισμός ήταν 24% και ότι ο σωρευτικός πληθωρισμός από το 2007 ήταν 137%!
Η απάντηση της Κίρτσνερ ήταν το κυνήγι των μέσων ενημέρωσης που αμφισβητούσαν την «επίσημη αλήθεια». Όποιος στατιστικολόγος ή οικονομολόγος κινείται σε άλλο μήκος κύματος δέχεται «ενοχλήσεις» από συνεργάτες της προέδρου. Η δικαστική εξουσία ζητεί με εξώδικα από τις εφημερίδες να αποκαλύψουν τις πηγές των δημοσιογράφων που αμφισβητούν τα επίσημα στατιστικά δεδομένα. Η Αμερικανική Ένωση Στατιστικολόγων ζήτησε την παρέμβαση του ΟΗΕ για τους επιστήμονες που δέχθηκαν διώξεις. Ο υψηλός πληθωρισμός ενίσχυσε τη φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, από τα 11,4 δισ. δολάρια το 2010 στα 21,5 δισ. δολάρια το 2011.
Κρατικοποιήσεις – σοκ
Τον Απρίλιο του 2012 η Κίρτσνερ παρουσίασε σχέδιο για την απαλλοτρίωση της πετρελαϊκής εταιρείας YPF, η οποία ελεγχόταν 
κατά 57,4% από την ισπανική Repsol. Το κράτος και οι επαρχίες όπου γίνεται η παραγωγή πήραν στα χέρια τους από κοινού την εταιρεία, κρατικοποιώντας επί της ουσίας μια ξένη πολυεθνική εταιρεία. «Η YPF θα περάσει σε ποσοστό 51% στον έλεγχο της Αργεντινής. Στις μετοχές της εταιρείας που θα απαλλοτριωθούν, το 51% θα ανήκει στο εξής στο κράτος της Αργεντινής και το 49% θα κατανέμεται στις επαρχίες παραγωγής», ανέφερε η επίσημη ανακοίνωση. Το χρηματιστήριο του Μπουένος Άιρες ανέστειλε τις συναλλαγές του όσον αφορά τους τίτλους της YPF.
Το επιχείρημα της κυβέρνησης ήταν ότι οι ξένες πετρελαϊκές εταιρείες δεν προχωρούσαν σε επενδύσεις για να αυξήσουν την παραγωγή τους στην Αργεντινή. «Εάν συνεχιστεί αυτή η πολιτική, με εξάντληση αποθεμάτων και πρακτικά μηδενικές επενδύσεις, τότε η χώρα δεν θα έχει βιώσιμο μέλλον, όχι επειδή θα έχουν εξαντληθεί οι πόροι αλλά λόγω της κακής επιχειρηματικής πολιτικής» δήλωνε η Κίρτσνερ.
«Η απόφαση του Μπουένος Άιρες καταστρέφει το κλίμα φιλίας μεταξύ της Ισπανίας και της Αργεντινής», απάντησε η κυβέρνηση Ραχόι, απηχώντας το κλίμα έκπληξης και οργής που επικράτησε στη Μαδρίτη. Η Ισπανία κατήγγειλε την «εχθρική» κίνηση της Αργεντινής και προανήγγειλε «προσήκοντα, σαφή και ισχυρά μέτρα».
Δεν επρόκειτο για οποιαδήποτε εταιρεία. Η YPF ιδρύθηκε από την κυβέρνηση της Αργεντινής το 1920. Ιδιωτικοποιήθηκε τη δεκαετία του 1990 και επανακρατικοποιήθηκε με μονομερή ενέργεια το 2012. Ελέγχει το 52% των εργασιών διύλισης στη χώρα και διαθέτει δίκτυο 1.600 πρατηρίων βανζίνης. Δεν ήταν η πρώτη κρατικοποιήση. Η Κίρτσνερ είχε ήδη κρατικοποιήσει την αεροπορική εταιρεία Argentine Airlines και μια σειρά από συνταξιοδοτικά ταμεία.
Η νέα «τεχνική» χρεοκοπία
«Ξέρουμε ότι το χρέος μας είναι το βασικό πρόβλημα. Αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να πληρώσουμε. Δεν πρόκειται για ιδεολογία, καπρίτσιο, υπεκφυγή, αδιαλλαξία. Πρόκειται για μια ψυχρή, λογική ανάγνωση των αριθμών και της οικονομίας. Είμαστε σίγουροι ότι θα δεχθούμε χίλιες δυο πιέσεις. Αλλά ξέρουμε ότι έχουμε στο πλευρό μας την πλειονότητα του λαού». Η πρόεδρος της χώρας επανέλαβε το Νοέμβριο του 2012 ακριβώς την ίδια δήλωση που είχε κάνει ο σύζυγός της Νέστορ Κίρτσνερ ως πρόεδρος της Αργεντινής το 2004. Αυτή ήταν η απάντηση όταν το φάντασμα της χρεοκοπίας επανήλθε, το Νοέμβριο του 2012, μετά την απόφαση δικαστή της Νέας Υόρκης να διατάξει την άμεση αποπληρωμή ομολογιούχων που είχαν αρνηθεί να συμμετάσχουν στην αναδιάρθρωση του χρέους της χώρας πριν από 10 χρόνια. Βασικός διώκτης της Αργεντινής είναι ο ρεπουμπλικανός δισεκατομμυριούχος Πολ Σίνγκερ, ο οποίος δεν ξέχασε τις απώλειες της επενδυτικής του εταιρείας NML Capital Ltd.
Από τον Οκτώβριο η φρεγάτα εκπαίδευσης Libertad («Ελευθερία»), που ανήκει στο πολεμικό ναυτικό της Αργεντινής, κρατείται «όμηρος» στην Γκάνα (δεσμεύτηκε από τις αρχές της χώρας) χάρη σε δικαστική απόφαση που πέτυχε ο Σίνγκερ, η οποία απαιτεί πλήρη εξόφληση του χρέους μαζί με τους τόκους από τα ομόλογα του 2001. Η πρόεδρος της Αργεντινής δήλωσε ότι η απόφα- ση συνιστά παραβίαση της Σύμβασης της Βιέννης περί διπλωματικής ασυλίας.
Αναλυτές θεωρούν ότι η δικαστική αυτή νίκη των πιστωτών το Νοέμβριο του 2012 ενδεχομένως να ανοίγει την πόρτα για μια νέα χρεοκοπία. Η υπόθεση αναμένεται να τελεισιδικήσει το 2013 στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Η Κίρτσνερ έχει αρνηθεί να πληρώσει, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι τα funds ήταν «πτωματοφάγα όρνεα». Ωστόσο τα μεγαλύτερα προβλήματα για την πρόεδρο της χώρας βρίσκονται στο εσωτερικό και έχουν να κάνουν με την κατά- σταση της οικονομίας και τις διογκούμενες κοινωνικές αντιδράσεις.