Γεράσιμος Ανεμογιάννης
Msc
Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα διπλωματικής εργασίας η οποία επιχείρησε να προσεγγίσει κριτικά τους μηχανισμούς ελέγχου στους ΟΤΑ, προσπαθώντας να απομονώσει τόσο τον ειδικό στόχο που εξυπηρετεί ο κάθε έλεγχος όσο και το κοινό ελεγκτικό πεδίο στην εφαρμογή τους. Το σχέδιο «Καποδίστριας» και η μετέπειτα συγκέντρωση δήμων και κοινοτήτων, ο «Καλλικράτης», είχαν ως αποτέλεσμα η Τ.Α. να βρεθεί σε μια μεταβατική περίοδο στην οποία αναδείχτηκαν ζητήματα διαφθοράς, κακοδιοίκησης και κακοδιαχείρισης. Τα φαινόμενα αυτά ενισχύθηκαν μέσω της έλλειψης του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου, της πολυνομίας και των διαφορετικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι δήμοι της χώρας, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους (νησιωτικότητα με τεράστια ζήτηση ικανοποίησης αναγκών την θερινή περίοδο, ορεινότητα, αστικότητα). Η ανάδειξη της πολλαπλότητας και των επικαλύψεων των μηχανισμών ελέγχου δύναται να συμβάλει παράλληλα στον εξορθολογισμό τους και στη δημιουργία ενός καθαρού ερευνητικού στόχου, που θα είναι η τελική πρόταση ενοποίησής τους.
Εισαγωγή
Η πολλαπλότητα των διαδικασιών, η έλλειψη πόρων και η αδυναμία απαλλαγής από την παραδοσιακή αντίληψη λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης από την πλευρά των αιρετών, ανέδειξαν σοβαρές δημοσιονομικές παρεκκλίσεις. Οι έννοιες κακοδιοίκηση, διαφθορά, κακοδιαχείριση, χρήζουν μεγάλης προσοχής, αφού δεν ταυτίζονται, όμως σχετίζονται άμεσα. Πολλές φορές, η κακοδιοίκηση (κακό management, κακή κατανομή πόρων, υποδομών, ανθρώπινου δυναμικού) είναι αυτή που ευνοεί τη διαφθορά και την κακοδιαχείριση. Σε αυτό το διαμορφούμενο πλαίσιο, ο εξωτερικός και εσωτερικός έλεγχος προσπαθούν είτε να προλαμβάνουν τα προαναφερόμενα φαινόμενα είτε να τα καταστείλουν, αποδίδοντας ενδεχόμενες ευθύνες και καταλογισμούς.
Εννοιολογική οριοθέτηση
Κακοδιοίκηση: Το κακό management, η κακή κατανομή πόρων και ανθρώπινου δυναμικού, που ευνοούν τη διαφθορά και την κακοδιαχείριση.
Κακοδιοίκηση και διαφθορά: Σε περιπτώσεις λήψης ανταλλάγματος, υλικού ή ηθικού, για σκοπό ιδιοτελή, αλλά και η γενικότερη παρέκκλιση ως προς τους ισχύοντες κανόνες.
Δημοσιονομικό αντιτεκμήριο: Αμφισβήτηση των εννόμων αποτελεσμάτων τα οποία απορρέουν από το «νομίμως» αποφάσεων άλλων ελεγκτικών οργάνων που έχουν προηγηθεί (επικάλυψη ελέγχου).
Νομιμότητα: Η πρόβλεψη από διάταξη νόμου της πραγματοποίησης εσόδων και εξόδων, αλλά και η ύπαρξη αντίστοιχης πίστωσης στον προϋπολογισμό.
Κανονικότητα: Η ακολ ουθία νόμιμης διαδικασίας για την πραγματοποίηση της δαπάνης ή του εσόδου και η επισύναψη δικαιολογητικών.
Έλεγχος σκοπιμότητας: Έλεγχος της επιλογής της διοίκησης για την ικανοποίηση μιας ανάγκης του κοινωνικού συνόλου αντί μίας άλλης ανάγκης (δεν επιτρέπεται).
Έλεγχος οικονομικότητας: Έλεγχος της διοίκησης με βάση τις επιλογές που έχει, εάν επέλεξε τον οικονομικότερο τρόπο για να ικανοποιήσει μια δημόσια ανάγκη.
Συγγνωστή πλάνη: Μη νόμιμη ενέργεια από τον διατάκτη, αλλά χωρίς πρόθεση καταστρατήγησης των διατάξεων.
Λογαριασμός: Η λογοδοσία του υπόχρεου δημοσίου υπολόγου, αλλά και ο έλεγχος της νομιμότητας των δεδομένων που «χτίζουν» αυτόν τον λογαριασμό. Μη ανταλλακτικές πράξεις: Πράξεις από τις οποίες ένας οργανισμός λαμβάνει αξία από έναν άλλο οργανισμό ή μια οντότητα, χωρίς να δίνει το αντίτιμο της αξίας (π.χ. λόγο δημιουργίας κ/χ περιουσιακών στοιχείων).
Δημοσιονομική διόρθωση: Η διοικητική πράξη με την οποία αφαιρείται από τον προϋπολογισμό του φορέα το ποσό που αντιστοιχεί στην οικονομική ζημία που προκλήθηκε στον κρατικό προϋπολογισμό ή τον προϋπολογισμό του φορέα .
Μεθοδολογία έρευνας
1. Ανάλυση του σκοπού του κάθε ελέγχου.
2. Ανάλυση της μεθοδολογίας ελέγχου που ακολουθούν οι έλεγχοι αυτοί.
3. Προσδιορισμός των τεχνικών ελέγχου που ακολουθούνται.
4. Κοινό πλαίσιο αξιολόγησης όλων των ελέγχων.
5. Περιορισμοί και συμπεράσματα.
Επισκόπηση των ελέγχων
Έλεγχος ΕΛΣΥΝ
Σκοπός:
➜ Η διαφύλαξη της χρηστής διοίκησης και η ικανοποίηση των αναγκών – δαπανών με τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με τη διάθεση των λιγότερων οικονομικών μέσων.
➜ Έκδοση καταλογιστικών πράξεων.
➜ Προσυμβατικοί έλεγχοι συμβάσεων μεγάλης οικονομικής αξίας.
Μεθοδολογία:
➜ Έλεγχος νομιμότητας.
➜ Έλεγχος κανονικότητας.
➜ Εξέταση της εφαρμογής της αποτελεσματικότητας.
➜ Έλεγχος όλου του κυκλώματος που διέπει την εφαρμογή του δημόσιου λογιστικού (Π.Δ. 80/2016 και Ν. 4412/2016).
➜ Έλεγχος οικονομικότητας.
➜ Έλεγχος πληρότητας δικαιολογητικών.
Πρότυπα: INTOSAI και ISSAI.
Έλεγχος ΣΟΕΛ
Σκοπός:
➜ Να ελεγχθεί αν η διαχείριση στους ΟΤΑ γίνεται σύμφωνα με την νομοθεσία, τους κανόνες που διέπουν τη λογιστική και την υλοποίηση του προϋπολογισμού.
➜ Η έκφραση γνώμης επί των οικονομικών καταστάσεων.
➜ Έλεγχος πράξεων ή παραλήψεων που έγιναν κατά παρέκκλιση των παραδεγμένων λογιστικών αρχών και μεθόδων.
➜ Έλεγχος τυχόν παρεκκλίσεων από τις ισχύουσες διατάξεις ειδικών νόµων και κανόνων με ουσιώδη επίδραση επί των οικονομικών καταστάσεων.
Μεθοδολογία (αναφέρονται οι συνηθέστερες):
➜ Συμπλήρωση των φύλλων εργασίας.
➜ Εργασίες ελέγχου λογιστικών βιβλίων.
➜ Εργασίες ελέγχου επαλήθευσης υπολοίπων.
➜ Εργασίες ελέγχου αξιοπιστίας αποδεικτικών στοιχείων.
➜ Εργασίες ελέγχου μέσω επικοινωνίας με τρίτους.
Πρότυπα
➜ Ελληνικά Ελεγκτικά Πρότυπα.
➜ Διεθνή Ελεγκτικά Πρότυπα.
➜ IPSAS. Οι Τουμουζάτος και Λουμιώτης (2014) αναφέρθηκαν στη διεθνώς αναγνωρισμένη ανάγκη περιορισμού των κρατικών χρεών και ελλειμμάτων όπως εκφράζεται σε παγκόσμιο επίπεδο, η οποία οδήγησε στην προσπάθεια διαφορετικής ανάλυσης των δημόσιων λογαριασμών. Η συνηθισμένη εφαρμογή κατάρτισης των οικονομικών καταστάσεων με βάση τη λογιστική ταμειακής βάσης αντικαθίσταται σε παγκόσμιο επίπεδο για τους δημόσιους τομείς από την υιοθέτηση εφαρμογής λογιστικής δεδουλευμένης βάσης, μέσω της εφαρμογής των IPSAS (Διεθνών Λογιστικών Προτύπων για το Δημόσιο Τομέα, International Public Sector Accounting Standards). Τα IPSAS αφορούν τον δημόσιο τομέα και συγκεκριμένα τις εθνικές κυβερνήσεις, τις περιφερειακές αρχές και τις τοπικές αρχές. Το όφελος εφαρμογής τους έγκειται στο γεγονός πως οι οικονομικές καταστάσεις των οντοτήτων του δημοσίου τομέα θα παρουσιάζουν εύλογα από κάθε ουσιώδη άποψη την οικονομική θέση και απόδοση της κάθε οντότητας ξεχωριστά. Επίσης οφέλη θα προκύψουν λόγω μείωσης του κόστους λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. Ως προς τα δημόσια οικονομικά ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αλλαγές που θα αφορούν τη σύνταξη του προϋπολογισμού.
Έλεγχος ΓΔΔΕ
Σκοπός:
➜ Να ασκεί έλεγχο επί των ποσών των προϋπολογισμών, αν δαπανώνται και χρησιμοποιούνται για τους σκοπούς για τους οποίους εγκρίθηκαν ή χορηγήθηκαν.
➜ Να ελέγχει αν εφαρμόζονται οι αρχές της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης και δέσμευσης με στόχο την προστασία των οικονομικών συμφερόντων των φορέων.
➜ Έλεγχος είσπραξης εσόδων.
Μεθοδολογία (αναφέρονται οι συνηθέστερες):
➜ Ετήσιος προγραμματισμός των ελέγχων.
➜ Εκτέλεση του προγράμματος ελέγχων.
➜ Επαλήθευση επάρκειας συστήματος διαχείρισης και ελέγχου.
➜ Έλεγχος διαχείρισης του προϋπολογισμού του φορέα.
➜ Οι έλεγχοι διενεργούνται με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου.
➜ Επαλήθευση της νομιμότητας και κανονικότητας των δαπανών.
➜ Εξέταση της ορθής πραγματοποίησης των έργων του φορέα, που χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους.
➜ Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας του ελεγχόμενου φορέα.
Πρότυπα:
➜ INTOSAI.
➜ ISSAI.
Κοινό πλαίσιο αξιολόγησης των μηχανισμών ελέγχου
ΕΛΣΥΝ
Ως προς την αποδοτικότητα:
➜ Οι ελεγχόμενες νόμιμες συμβάσεις ή ανελαστικές δαπάνες είναι πολλαπλάσιας αξίας στο σύνολό τους από αυτές που στην πράξη ελέγχθηκαν.
➜ Ο προσυμβατικός έλεγχος φαίνεται, με την ίδια λογική, να είναι ο πιο αποτελεσματικός, καθώς αναφέρεται σε μεγάλης αξίας συμβάσεις και έχει τα χαρακτηριστικά της πρόληψης που έχει ο προληπτικός.
Ελλείψεις – μειονεκτήματα:
➜ Κατά το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, «οι εργασίες του προληπτικού ελέγχου καταναλώνουν το ήμισυ του προϋπολογισμού του Ελεγκτικού Συνεδρίου, είναι δυσκίνητες, επικαλύπτουν άλλους ελέγχους που διενεργούνται από το Υπουργείο Οικονομικών, με αποτέλεσμα να υπάρχουν καθυστερήσεις στις πληρωμές».
Αλλαγή στη φιλοσοφία του τρόπου πρόληψης και ελέγχου:
➜ Ο ελεγκτής «δεν δύναται και δεν πρέπει να ασκήσει πλήρη έλεγχο επί του συνόλου του ελεγκτέου από αυτόν αντικείμενου» (Σαρμάς, 2006).
➜ Θεωρείται «ως παθογένεια του συστήματος δημοσιονομικής διαχείρισης στην Ελλάδα», το γεγονός δηλαδή ότι «η οργάνωση του συστήματος δημοσιονομικής διαχείρισης καθιστά επί της ουσίας ανεύθυνο τον διατάκτη, αφού ο τελευταίος ενεργεί γνωρίζοντας ότι οι πράξεις του, αν αποδειχτούν τελικά μη νόμιμες, θα σταματήσουν από τον δημοσιονομικό ελεγκτή, ο οποίος και θα τις σταματήσει.
➜ Ο θεσμός του δημοσιονομικού ελεγκτή που ασκεί προληπτικό εσωτερικό έλεγχο στις πράξεις του διατάκτη εγκαταλείφθηκε από τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες με τη δημοσιονομική μεταρρύθμιση του 2002, καθώς θεωρήθηκε ότι ο διατάκτης έπρεπε να καταστεί απολύτως υπεύθυνος των πράξεών του, ώστε να μην επαναπαύεται σε ελέγχους που θα επακολουθήσουν.
Αντίλογος:
➜ Ουσιώδες χαρακτηριστικό των δημοσιονομικών ελέγχων αποτελεί η πρόληψη. Τα διεθνή ελεγκτικά πρότυπα (INDOSAI) προβλέπουν τον προληπτικό έλεγχο, ως αποδεκτό είδος δημοσιονομικού ελέγχου. Ο Βεκρής (2015) κάνει αναφορά στην έκθεση της Ολομέλειας του ΕΛΣΥΝ και την ομόφωνη Γνωμοδότηση της 22ης Γενικής Συνεδριάσεώς το 2014. Η άποψη ότι η διενέργεια προληπτικών δημοσιονομικών ελέγχων δεν συστοιχείται προς τις αρχές της σύγχρονης καλής διακυβέρνησης στηρίζεται σε εσφαλμένη προϋπόθεση, που αιτιολογείται πλήρως στην αριθ. 12 σκέψη της υπόψη Γνωμοδότησης.
Αποτέλεσμα: Η μνημονιακή υποχρέωση κατά την οποία απωλέστηκε ο προληπτικός έλεγχος (άρθρο 10 παρ. 10 Ν. 4337/2015) από την 1/1/2019.
ΣΟΕΛ
Έμφαση:
➜ Στην εφαρμογή –για την περίπτωση των Δήμων– του κλαδικού λογιστικού, Π.Δ. 315/99.
➜ Δευτερευόντως στις «ισχύουσες διατάξεις ειδικών νόμων και κανόνων».
Αποτέλεσμα:
Δεν περιλαμβάνονται στο πεδίο του εξεταζόμενου ελέγχου των ορκωτών λογιστών οι περιπτώσεις:
➜ Κατατμήσεων.
➜ Υπερβάσεων πιστώσεων.
➜ Έλεγχος νομιμότητας ανάληψης υποχρεώσεων.
Συμπέρασμα: Οι παραπάνω περιπτώσεις όμως οδηγούν σε διαπιστώσεις κακοδιαχείρισης και κακοδιοίκησης πέρα από την ειδική κατηγορία των ελλειμμάτων.
ΓΔΔΕ
Αποτελεσματικότητα:
➜ Στην ετήσια έκθεση για το 2015-2016 αναφέρεται ότι «δεν είναι δυνατή η διατύπωση γνώμης στον υπουργό Οικονομικών, είτε με την παροχή επαρκούς διαβεβαίωσης είτε με τη διατύπωση επιφυλάξεων για την επάρκεια του συστήματος δημοσιονομικού ελέγχου» (Ετήσια έκθεση ελέγχου του άρθρου 22 παρ. 1 του Ν.3492/2006 για την ελεγκτική περίοδο 2015-2016).
Εντούτοις, πολύ σημαντικό στοιχείο που διαφοροποιεί τη φύση του ελέγχου της ΓΔΔΕ είναι οι έλεγχοι συμμόρφωσης:
➜ Στην ετήσια έκθεση αναφέρεται πως οι «οι περισσότεροι φορείς καταβάλλουν προσπάθεια συμμόρφωσης ως προς τις συστάσεις».
➜ Από τα στοιχεία προκύπτει ότι έχει «ικανοποιηθεί περίπου το 25% των συστάσεων».
Αποτέλεσμα: Τα παραπάνω στοιχεία προσδίδουν στους συγκεκριμένους ελέγχους της ΓΔΔΕ όχι μόνο κατασταλτικό χαρακτήρα, που έτσι και αλλιώς τον έχουν, αλλά και βελτιωτικό ως προς τις διαδικασίες που ακολουθούνται χαρακτήρα.
Συμπεράσματα Διαπιστώσεις
Οι σκοποί των εξεταζόμενων ελέγχων συγκλίνουν, επιδιώκοντας:
➜ Το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με τη διάθεση των λιγότερων οικονομικών μέσων (ΕΛΣΥΝ).
➜ Την υλοποίηση του προϋπολογισμού, ώστε να εξασφαλίζεται έμμεσα η αποτελεσματικότητα της χρήσης των πόρων (ΣΟΕΛ).
➜ Την προστασία των οικονομικών συμφερόντων των φορέων ώστε να καταπολεμάται η παρανομία (ΓΔΔΕ).
Ως προς τα χαρακτηριστικά, πρόληψης, καταστολής και συμμόρφωσης:
➜ Ο έλεγχος του ΣΟΕΛ δεν έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πρόληψης και οπωσδήποτε καταστολής.
➜ Στην αξιολόγηση των υφιστάμενων συστημάτων εσωτερικού ελέγχου ενυπάρχουν χαρακτηριστικά πρόληψης.
➜ Χαρακτηριστικό πρόληψης επίσης θεωρείται ο έλεγχος του λογαριασμού του ταμείου μέσω των καταμετρήσεων.
➜ Ο έλεγχος του ΕΛΣΥΝ έχει προληπτικό αλλά και κατασταλτικό χαρακτήρα (άρθρο 98 του Σ.) και είναι ιδιαίτερα αποδοτικός. Αυτό του το χαρακτηριστικό, σε συνδυασμό με τη δικαστηριακή υπόσταση την οποία έχει, του προσδίδουν ένα πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα και υψηλό βαθμό αξιοπιστίας.
➜ Οι έλεγχοι της ΓΔΔΕ δεν έχουν προληπτικό χαρακτήρα αλλά κατασταλτικό.
➜ Διεξάγει όμως και ελέγχους συμμόρφωσης, στοιχείο που τη διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους ελεγκτικούς φορείς.
Το ζήτημα πάντως της συμμόρφωσης φαίνεται τελικά να είναι αρκετά πιο σύνθετο και εξαρτάται κάθε φορά από ποια πλευρά εξετάζεται (ελεγκτής, ελεγχόμενος, ΔΝΤ κ.λπ.)
Από την προσέγγιση των μεθοδολογιών ελέγχου που ακολουθούνται διαπιστώνεται πως σχεδόν πανομοιότυπες είναι και οι ελεγκτικές πρακτικές, αφού άλλωστε και τα ελεγκτικά πρότυπα τα οποία εφαρμόζονται είναι ίδια (σχετικά κεφ. μεθοδολογίας ελέγχου και πρότυπα της εργασίας).
Η διαφοροποίηση που κάθε φορά παρατηρείται αφορά τη στόχευση του κάθε ελέγχου, την αποτελεσματικότητά του (Nielsen, 2006), την ενδεχόμενη συμμόρφωση που είτε απαιτείται είτε θα έπρεπε να προκαλείται και τις προτεραιότητες που κάθε φορά τίθενται. Έτσι, ο έλεγχος του ΣΟΕΛ μοιάζει περισσότερο να επιδιώκει την ορθή αποτύπωση της χρηματοοικονομικής κατάστασης του φορέα και της εφαρμογής του Π.Δ. 315/1999, χωρίς να έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πρόληψης και οπωσδήποτε καταστολής. Μπορεί να θεωρηθεί ότι στην αξιολόγηση των υφιστάμενων συστημάτων εσωτερικού ελέγχου ενυπάρχουν χαρακτηριστικά πρόληψης, με δεδομένο ότι στις εκθέσεις των ορκωτών λογιστών προτείνονται μέτρα βελτίωσης των υφιστάμενων διαδικασιών εσωτερικού ελέγχου. Χαρακτηριστικό πρόληψης μπορεί να θεωρηθεί ο έλεγχος του λογαριασμού του ταμείου μέσω των καταμετρήσεων, για τον οποίο μάλιστα οι ορκωτοί ελεγκτές είναι και οι καταλληλότεροι, λόγω εμπειρίας και εξειδικευμένης γνώσης, να τον διεξάγουν αποτελεσματικά, άρα και να διεκπεραιώσουν ειδικές ελεγκτικές καταστάσεις που συνήθως συνδέονται με ελλείμματα. Ο έλεγχος του ΣΟΕΛ αξιοποιείται από το ΕΛΣΥΝ, στο οποίο πρέπει να αποσταλούν οι εκθέσεις και τα πιστοποιητικά των ορκωτών λογιστών επικουρικά του κατασταλτικού ελέγχου.
Από την άλλη πλευρά, οι έλεγχοι της ΓΔΔΕ δεν έχουν προληπτικό χαρακτήρα αλλά κατασταλτικό. Εντούτοις, πολύ ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι διεξάγει παράλληλα και έλεγχους συμμόρφωσης, στοιχείο που τη διαφοροποιεί από τις άλλες ελεγκτικές αρχές. Ωστόσο, οι παραπάνω έλεγχοι συμμόρφωσης αποδίδουν σε ποσοστό περίπου 25%, ενώ καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια από τους ελεγχόμενους να ανταποκριθούν στις συστάσεις. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να αγνοηθεί ο βελτιωτικός, ως προς τις διαδικασίες, χαρακτήρας των ελέγχων αυτών.
Επίλογος. Πρόταση – κατάθεση
Η συνθετότητα των διαφορετικών ελέγχων, η απουσία ουσιαστικών ελεγκτικών διαδικασιών και το υψηλό κόστος τους θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με τη δημιουργία ενός ενιαίου ελεγκτικού φορέα, είτε υπό το ΣΕΕΔΔ είτε υπό το ΕΛΣΥΝ, ο οποίος θα συντονίσει το ελεγκτικό έργο με προτεραιότητα την πρόληψη και τη συμμόρφωση.
Ο καταλογιστικός – κατασταλτικός έλεγχος, ως παρεπόμενος έλεγχος μιας πολύ καλά οργανωμένης δομής προληπτικού ελέγχου και ελέγχου αξιολόγησης της συμμόρφωσης, θα είναι λιγότερο κοστοβόρος και χρονοβόρος, ως πιο στοχευμένος, αντισταθμίζοντας έτσι το ενδεχόμενο αυξημένο κόστος των προληπτικών ελέγχων και ελέγχων συμμόρφωσης, καθώς θα αξιολογείται τόσο η ανάγκη άσκησής του όσο και το αν θα πρέπει να είναι καθολικός ή δειγματοληπτικός. Ωστόσο, αυτό θα ήταν μάταιο εάν δεν συνοδευόταν από μία γενικότερη στρατηγική αναμόρφωσης της δημοσιονομικής και ελεγκτικής λειτουργίας, μέσω ρυθμιστικών αλλαγών σε ό,τι αφορά το νομικό πλαίσιο, το οποίο παραμένει σύνθετο και αναχρονιστικό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνική
Αποστολάκης, Ι., Λούκης, Ε. και Χάλαρης, Ι. (2008), Ηλεκτρονική δημόσια διοίκηση. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.
Βεκρής, Ε. (2015), αναφορά για την έκθεση της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου στην ομόφωνη Γνωμοδότηση της 22ης Γενικής Συνεδριάσεώς. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: http://www.naftemporiki.gr/story/1017275/dimosionomiki-ektropi. Πρόσβαση 5 Οκτωβρίου 2017.
Γενική Διεύθυνση Δημοσιονομικών Ελέγχων, Ετήσια έκθεση ελέγχου της για την ελεγκτική περίοδο 2015-2016.
Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, (2006), Έκθεση του IMF, ROSC.
Δρογαλάς, Γ., Γκούμας, Σ., Μαλλιαρίδου, Ο. και Κεσίση, Ε. (2009), Αποτύπωση του σύγχρονου ρόλου του εσωτερικού ελέγχου, Επιστημονική Επετηρίδα Εφαρμοσμένης Έρευνας.
Ελεγκτικό Συνέδριο, Ετήσιες Εκθέσεις ετών 1998-2009.
Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, (2006), Έκθεση για τον εξορθολογισμό και την αποτελεσματικότητα του συστήματος ελέγχου, Αθήνα.
Καζαντζής, Ι. (2006), Ελεγκτική και Εσωτερικός Έλεγχος. Μια συστηματική προσέγγιση εννοιών, αρχών και προτύπων, Εκδόσεις Business Plus Α.Ε., Πειραιάς.
Κάρκαλης, Π. (2005), Αντιδιαφθορά και Ελεγκτικό Συνέδριο, Εφαρμοσμένη Δημοσιονομική Ελεγκτική Ι, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
Κοντογεώργα, Γ. (2012), Εξωτερικός έλεγχος της δημοσιονομικής διαχείρισης στην Ελλάδα και λειτουργία του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο πλαίσιο των διεθνών προτύπων, Πανεπιστήμιο Πάτρας, Διδακτορική Διατριβή.
Λουμιώτης, Β. (2014), Μια πρώτη προσέγγιση των IPSAS. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: http://www.accountancygreece.gr. Πρόσβαση 5 Οκτωβρίου 2017.
Μηλιώνης, Ν. (2002), Ο θεσμικός ρόλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
Μηλιώνης, Ν. (2006), Ο Θεσμικός ρόλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, Δεύτερη Έκδοση, Αθήνα-Κομοτηνή.
Ρίζος, Κ. (1999), Ο έλεγχος των δημοσίων δαπανών και λογαριασμών από το Ελεγκτικό Συνέδριο, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα.
Σαββαΐδου, Α. (2009), Οικονομική διοίκηση και διαχείριση ΟΤΑ. Δαπάνες και δημοσιονομικός έλεγχος ΟΤΑ, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.
Σαρμάς, Δ. (2006), Καλύτερο κράτος: Η σπατάλη, η διαφθορά και ο σύγχρονος δημοσιονομικός έλεγχος, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
Σολδάτος, Δ. (2001), Δημόσιο Λογιστικό, Εκδόσεις Δημοπούλου, Θεσσαλονίκη.
Συμβούλιο της Ευρώπης, (2004) Εγχειρίδιο καλών πρακτικών, και Δημόσια ηθική σε τοπικό επίπεδο.
Τουμαζάτος, Α. (2014), Ανάγκη υιοθέτησης των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων IPSAS στο δημόσιο τομέα. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: http://www.accountancygreece.gr. Πρόσβαση 5 Οκτωβρίου 2017.
Τζεβελεκάκης, Ι. (2004), Μια εφαρμογή της θεωρίας των νομικών προσώπων διφυούς χαρακτήρα στη νομολογία του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Ελεγκτικό Συνέδριο.
Ξενόγλωσση
Nielsen, V. (2006), Are Regulators Responsive?. Law and Policy.
Sarmas, I. (2011), The Greek financial crisis from an auditor’s point of view, World class Performance Symposium, Trust and accountability in public financial management.
Διαδικτυακοί τόποι και ιστοσελίδες – πηγές
http://www.ypes.gr/diplografiko
http://www.minfin.gr
