Γιώργος Παπαευθυμίου
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ
Πώς φτάσαμε στο δεύτερο κούρεμα – Οι σταθμοί, τα πρόσωπα και οι παλινωδίες της ελληνικής κρίσης.
Στην ευθεία για την πιο καθοριστική απόπειρα «τελικής λύσης» μπαίνει από την επομένη των αμερικανικών εκλογών το ελληνικό ζήτημα, η κρίση χρέους που ανέδειξε τις συστημικές ανεπάρκειες της ευρωζώνης και σηματοδότησε τη νέα φάση της διεθνούς οικονομικής κρίσης τα τρία τελευταία χρόνια. Το εναρκτήριο λάκτισμα (kickstart) θα είναι για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά η Ανάλυση Βιωσιμότητας Χρέους (DSA) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
Το φθινόπωρο του 2011 η αντίστοιχη έκθεση του ΔΝΤ οδήγησε στη συμφωνία για το PSI. Εφέτος τo Νοέμβριο η παγκόσμια οικονομική κοινότητα θα κληθεί να αντιμετωπίσει ξανά τον πρώτο και σημαντικότερο παράγοντα ρίσκου για το παγκόσμιο σύστημα: το ζήτημα «Greece» παραμένει στα χείλη όλων.
Οι αναλυτές των μεγαλύτερων τραπεζών προειδοποιούν, με βάση στοιχεία του ΔΝΤ, ότι ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης, το πλήγμα δηλαδή στην εμπιστοσύνη από την κατάρρευση της Ελλάδας, θα μπορούσε να κοστίσει τρισεκατομμύρια δολάρια (ή ευρώ), ενώ μια νέα αναδιάρθρωση χρέους της χώρας μας «στοιχίζει» μόλις μερικές δεκάδες δισ. ευρώ, όσα χρειάζονται για να χαρακτηριστεί βιώσιμο το ελληνικό χρέος.
Το ερώτημα είναι ποιος θεσμικός εταίρος θα κληθεί να πληρώσει για τη συμμετοχή του λεγόμενου επίσημου τομέα στη δεύτερη απόπειρα μείωσης του ελληνικού χρέους (OSI), με δεδομένο το βαρύ κλίμα στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και ιδιαίτερα στη γερμανική κοινή γνώμη, εξαιτίας της καθυστέρησης που αποδίδουν στην Ελλάδα για την εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
Οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι μπροστά στο μεγάλο κίνδυνο και στο φόβο για ένα νέο ντόμινο, η Ευρώπη, υπό την ασφυκτική πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, δεν έχει άλλη λύση από το να επιλέξει για άλλη μια φορά τη στήριξη της Ελλάδας αντί να την αφήσει να καταρρεύσει.
Πέρα από τους πολιτικούς λόγους, οι εννιάμισι στους δέκα οικονομολόγους υποστηρίζουν ότι συμφέρει και οικονομικά. Το μείζον ερώτημα είναι αν αυτή τη φορά η λύση που θα αποφασιστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα είναι ικανή να αντιμετωπίσει τα πολλαπλά αδιέξοδα της ελληνικής οικονομίας. Πριν από τη σκιαγράφηση των λύσεων που βρίσκονται στο τραπέζι, μια συνοπτική επισκόπηση της διαδρομής και των αποφάσεων των τελευταίων τριών ετών είναι χρήσιμη για το πώς φτάσαμε ως εδώ.
2009
Οκτώβριος. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ υπό τον πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου, η οποία εξελέγη με ποσοστό 43,92% και άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία 160 εδρών στις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου, ανακοινώνει στις 18 του ίδιου μήνα την εκτίμηση ότι το έλλειμμα του 2009 θα είναι υπερδιπλάσιο σε σύγκριση με την προηγούμενη εκτίμηση της κυβέρνησης της Ν.Δ. Η νέα εκτίμηση λέει ότι το έλλειμμα θα φτάσει στο 12% του ΑΕΠ.
Δεκέμβριος. Η πιστοληπτική αξιολόγηση της Ελλάδας υποβαθμίζεται και από τους τρεις μεγάλους διεθνείς οίκους: Fitch, Standard and Poor’s και Moody’s. Οι υποβαθμίσεις θα συνεχιστούν τα επόμενα δύο χρόνια έως την αξιολόγηση junk.
2010
Mάρτιος. Ανακοινώνεται το πρώτο μεγάλο πακέτο μέτρων λιτότητας, με σκοπό να αποκλιμακωθεί η άνοδος των spreads, της διαφοράς επιτοκίου ανάμεσα στα γερμανικά και στα ελληνικά δεκαετή ομόλογα. Στο τέλος του μήνα η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ αναγνωρίζει την ανάγκη να υπάρξει μηχανισμός τελευταίας καταφυγής (last resort) για τη στήριξη της Ελλάδας.
Απρίλιος. Η Ελλάδα προσφεύγει (στις 23 του μηνός) στο μηχανισμό διάσωσης που συγκροτούν η Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.), το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ).
Μάιος. Συμφωνία για τη χρηματοδότηση της Ελλάδας με 110 δισ. ευρώ. Ανακοινώνονται μέτρα σκληρής λιτότητας. Η τρόικα ανακοινώνει προβλέψεις που θα αποδειχθούν τραγικά λανθασμένες για όλα τα βασικά μεγέθη της οικονομίας. Οι εκτιμήσεις για την πορεία του ελλείμματος, της ανεργίας, του πληθωρισμού και του χρέους της Ελλάδας αποδεικνύονται ανεδαφικές και υπερβολικά αισιόδοξες. Δεν γίνεται καμία μνεία για την ανάγκη αναδιάρθρωσης του χρέους. Ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ κ. Πόουλ Τόμσεν απορρίπτει δημοσίως αυτή τη λύση, παρότι εκ των υστέρων φαίνεται ότι υπήρχαν πολλές φωνές εντός του ΔΝΤ που πίεζαν για άμεση αναδιάρθρωση. Οι επιφυλάξεις των Ευρωπαίων παραμένουν ισχυρές.
Ιούλιος. Ψηφίζεται από τη Βουλή νέο ασφαλιστικό νομοσχέδιο, η τρόικα (Ε.Ε.- ΔΝΤ-ΕΚΤ) εγκρίνει τον Αύγουστο την εκταμίευση της δεύτερης δόσης του πρώτου μνημονίου.
2011
Η χρονιά άρχισε με μια ψευδαίσθηση αισιοδοξίας και την προσδοκία ότι στο τέλος του 2011 η Ελλάδα θα μπορέσει να επιστρέψει στις αγορές. Συνεχίστηκε με σκληρά μέτρα λιτότητας που δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα και ολοκληρώθηκε με πυρετώδεις διαπραγματεύσεις για το εθελοντικό «κούρεμα» του ελληνικού χρέους.
Στη διάρκεια του έτους η κυβέρνηση διαπραγματεύθηκε την εκταμίευση τριών δόσεων από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ και δύο αποφάσεων για τη μείωση του χρέους. Όλες οι βασικές υποθέσεις της τρόικας (Ε.Ε.-ΕΚΤ-ΔΝΤ) για την πορεία της οικονομίας αποδείχθηκαν λανθασμένες, ενώ οι προσδοκίες για γρήγορη επάνοδο της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές διαψεύστηκαν γρήγορα…
Ιανουάριος. Ο οίκος Fitch υποβαθμίζει τα ελληνικά ομόλογα στην κατηγορία «junk» (σκουπίδια), από ΒΒΒ- σε ΒΒ+. Λίγες ημέρες αργότερα (18 Ιανουαρίου) ο υπουργός Οικονομικών κ. Γ. Παπακωνσταντίνου επαναλαμβάνει ότι η Ελλάδα θα επιστρέψει στις αγορές «για μακροπρόθεσμο δανεισμό εντός του έτους».
Φεβρουάριος. Στις 11 του μήνα η τρόικα ανακοινώνει στην Αθήνα την έγκριση της τέταρτης δόσης, ύψους 15 δισ. ευρώ. «Η συνολική μας αξιολόγηση είναι ότι το πρόγραμμα έχει σημειώσει περαιτέρω πρόοδο προς την επίτευξη των στόχων του» αναφέρει το κοινό ανακοινωθέν.
Μάρτιος. Η πρώτη επιμήκυνση. Τα ξημερώματα του Σαββάτου 12 Μαρτίου η Σύνοδος Κορυφής της Ε.Ε. αποφασίζει την επιμήκυνση της αποπληρωμής των δανείων των 110 δισ. ευρώ προς την Ελλάδα στα 7,5 χρόνια και τη μείωση του επιτοκίου για το σύνολο του δανείου κατά 100 μονάδες βάσης (από 5,2% σε 4,2%).
Ιούνιος. Εν μέσω διαδηλώσεων στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις, η επίσημη αξιολόγηση της τρόικας για την 5η δόση, ύψους 12 δισ. ευρώ, ολοκληρώθηκε στις 3 του μήνα χωρίς έγκριση της δόσης. Αλλαγή ηγεσίας στο υπουργείο Οικονομικών στον ανασχηματισμό της 17ης Ιουνίου, νέος υπουργός Οικονομικών ο κ. Βενιζέλος, ο οποίος αντικατέστησε τον κ. Γ. Παπακωνσταντίνου.
Λίγο πριν από την ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου στις 29 Ιουνίου και του εφαρμοστικού νόμου (την 1η Ιουλίου), ο νέος υπουργός Οικονομικών εξήγγειλε νέα μέτρα για την κάλυψη απόκλισης 5,5 δισ. ευρώ για το 2011. Στις 2 Ιουλίου το Eurogroup ενέκρινε την εκταμίευση της 5ης δόσης, δίνοντας τέλος στο πρώτο θρίλερ της χρονιάς για την πληρωμή δόσης.
Ιούλιος. Πρώιμη συμφωνία. Η Σύνοδος Κορυφής της 21ης Ιουλίου έσπασε το «ταμπού» της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους και εισήγαγε τη χώρα στη φάση των διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές της για τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα (PSI) στην αναχρηματοδότηση του χρέους. Η συμφωνία, η οποία δεν εφαρμόστηκε ποτέ, προέβλεπε την εθελοντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα με καθαρή συνεισφορά 37 δισ. ευρώ. Παράλληλα, οδηγούσε σε επιμήκυνση, από 7,5 σε τουλάχιστον 15 χρόνια, της αποπληρωμής των νέων δανείων των χωρών της ευρωζώνης προς την Ελλάδα και σε νέα μείωση του επιτοκίου δανεισμού από τα 4,5% στα 3,5%.
Σεπτέμβριος. Η ένταση του τριμήνου Μαΐου-Ιουλίου 2011 έδωσε τη θέση της στη χαλάρωση. Στο τέλος Αυγούστου η τρόικα επανήλθε στην Αθήνα για τις διαπραγματεύσεις που θα οδηγούσαν στην εκταμίευση της 6ης δόσης, ύψους 8 δισ. ευρώ, στα μέσα Σεπτεμβρίου. Το βράδυ της Πέμπτης 1 Σεπτεμβρίου οι διαπραγματεύσεις διακόπηκαν. Η αποχώρηση της τρόικας ήταν η αρχή ενός νέου τρίμηνου θρίλερ.
Οκτώβριος. Μετά την ανακοίνωση σειράς περικοπών και νέων φόρων, η τρόικα ολοκλήρωσε την αξιολόγηση στις 11 Οκτωβρίου, ωστόσο η εκταμίευση δεν προχώρησε, λόγω των επιφυλάξεων του ΔΝΤ για τη βιωσιμότητα του χρέους. Ολονύκτιες διαπραγματεύσεις στις Βρυξέλλες οδήγησαν τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου σε συμφωνία των ηγετών της ευρωζώνης με τους ιδιώτες πιστωτές της Ελλάδας για εθελοντικό «κούρεμα» του ελληνικού χρέους κατά 50%. Οι εκτιμήσεις του υπουργείου Οικονομικών κάνουν λόγο για μείωση του χρέους κατά 100 δισ. ευρώ και το ευνοϊκότερο σενάριο προβλέπει την υποχώρηση του χρέους στο 120% του ΑΕΠ το 2020. Η συμφωνία προβλέπει τη χορήγηση νέου πακέτου στήριξης 130 δισ. ευρώ προς την Ελλάδα από το ευρωπαϊκό ταμείο EFSF.
Νοέμβριος. Η εξαγγελία του δημοψηφίσματος από τον πρωθυπουργό κ.Γ.Παπανδρέου πυροδότησε ραγδαίες εξελίξεις και αναστάτωση στις διεθνείς αγορές και οδήγησε σε σχηματισμό συμμαχικής κυβέρνησης τριών κομμάτων (ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ., ΛΑΟΣ) με πρωθυπουργό τον πρώην αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας κ. Λ. Παπαδήμο. Η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε στις 11 Νοεμβρίου. Οι εξελίξεις «πάγωσαν» την εκταμίευση της 6ης δόσης. Το Eurogroup ενέκρινε τελικά την εκταμίευση στις 29 Νοεμβρίου και ακολούθησε αντίστοιχη απόφαση από το Διοικητικό Συμβούλιο του ΔΝΤ στις 5 Δεκεμβρίου. «Η Ελλάδα παραμένει τελματωμένη σε βαθιά ύφεση» συμπέρανε το Ταμείο στην έκθεσή του που δημοσιοποιήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου.
2012
Ιανουάριος. Πρώτες επαφές με τους ιδιώτες κατόχους ομολόγων για την υλοποίηση του PSI.
Φεβρουάριος. Μετά από πολλές καθυστερήσεις και ολονύχτιες διαπραγματεύσεις με την τρόικα επιτυγχάνεται συμφωνία για το Μνημόνιο 2. Οι περικοπές περιλαμβάνουν μείωση 22% του βασικού μισθού στον ιδιωτικό τομέα και την απόλυση 15.000 δημοσίων υπαλλήλων. Η ανεργία αγγίζει το 21% ως απόρροια των μέτρων που εφαρμόστηκαν από το Μάιο του 2010. Η τρόικα αναγνωρίζει ότι η Ελλάδα θα διανύσει το έκτο συνεχόμενο έτος ύφεσης και κρίνει το χρέος βιώσιμο, αλλά με υπερβολικά αισιόδοξες προβλέψεις έως το 2020.
Μάρτιος. Η Ελλάδα ανακοινώνει την επιτυχή ολοκλήρωση του PSI, η συμμετοχή αγγίζει το 96%. Ακολουθεί η εκταμίευση της πρώτης δόσης του νέου προγράμματος των 130 δισ. ευρώ, που περιλαμβάνει και την πρώτη δόση της ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τραπεζών. Εβδομάδες αργότερα και για μια μικρή μειοψηφία ομολογιούχων που δεν συμμετείχαν στην εθελοντική διαδικασία οι διεθνείς οίκοι κηρύσσουν προσωρινά είτε μερικά πιστωτικό γεγονός για τα ομόλογα που κουρεύτηκαν και πυροδοτούν τα ασφάλιστρα κινδύνου (CDS), εξέλιξη αναμενόμε- νη, που δεν αποσταθεροποιεί το διεθνές σύστημα.
Μάιος. Εκλογές, δεν προκύπτει κυβέρνηση.
Ιούνιος. Οι εκλογές της 17ης Ιουνίου οδηγούν σε κυβέρνηση συνασπισμού με τη συμμετοχή της Νέας Δημοκρατίας, του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ.
Ιούλιος-Οκτώβριος. Ο νέος υπουργός Οικονομικών διαπραγματεύεται επί τρίμηνο με την τρόικα τα μέτρα της περιόδου μετά το 2013 και την εφαρμογή των συμφωνηθέντων.
Αναφορικά με τη βιωσιμότητα του χρέους, προκύπτουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με τις αναγκαίες πρωτοβουλίες που θα κλείσουν οριστικά τη συζήτηση που άνοιξε ξανά μετά την ολοκλήρωση του PSI εξαιτίας της επιδείνωσης των μακροοικονομικών μεγεθών.
Η κουβέντα αφορά το συνολικό μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής για την περίοδο μέχρι το 2016 και ειδικότερα της διετίας 2013-14 και παράλληλα την κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού που δημιουργείται.
Οι πάντες αναγνωρίζουν πλέον τα λάθη που έγιναν. Η Ελλάδα βυθίστηκε σε μια πρωτοφανή ύφεση που σωρευτικά ξεπέρασε το 22%, ενώ η ανεργία εκτοξεύθηκε στο πρωτόγνωρο 24,5%. Παράλληλα όμως η χώρα μας έχει πετύχει το 70% της δημοσιονομικής προσαρμογής, με τεράστιες θυσίες και απώλειες σε μισθούς, συντάξεις και πρόσθετους φόρους, και απομένει μόλις το 30% για την επίτευξη του στόχου της μείωσης του ελλείμματος κάτω από το 3% του ΑΕΠ. « Έγινε μια τεράστια και βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή, αφού πουθενά στο σύγχρονο κόσμο δεν έχει συμβεί κάτι ανάλογο» δηλώνει κορυφαίο στέλεχος του Υπουργείου Οικονομικών τον Οκτώβριο.
Το ενδεχόμενο νέου κουρέματος των ομολόγων του ελληνικού δημοσίου, κυρίως αυτών που κατέχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων, αλλά ο πρόεδρος της ευρωτράπεζας Μάριο Ντράγκι εκφράζει δημόσια την αντίθεσή του. Η ιδέα για κούρεμα στα διμερή δάνεια των κρατών μελών της Ευρωζώνης προς την Ελλάδα από το πρώτο μνημόνιο πέφτει στο τραπέζι, αλλά κυριαρχεί η πολιτική εκτίμηση ότι θα προκαλούσε μεγάλες αντιδράσεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και κυρίως στο Βερολίνο, ενόψει και των εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2013. Όμως η νέα μείωση επιτοκίων και η μετάθεση πληρωμών για μετά το 2020 παραμένει στο τραπέζι.
Το ΔΝΤ, παρότι ασκεί εδώ και πολλούς μήνες πιέσεις στην κατεύθυνση ενός νέου κουρέματος του «επίσημου» χρέους της Αθήνας, δηλαδή των ομολόγων που έχουν στα συρτάρια τους τα κράτη της ευρωζώνης και οι κεντρικές τράπεζες και τα οποία αντιστοιχούν στα δύο τρίτα του συνολικού χρέους των 330 δισ. ευρώ, θέλει να διατηρήσει το καθεστώς του προνομιακού πιστωτή που σχεδόν πάντα παίρνει τα χρήματά του πίσω. Παράλληλα, ένα νέο κούρεμα για τους ιδιώτες επενδυτές είναι εκτός συζήτησης. Όλα δείχνουν ότι φέτος είναι η σειρά των θεσμικών πιστωτών, που διατηρούν απαιτήσεις ύψους 230 δισεκατομμυρίων ευρώ. Τα ανεπίσημα σενάρια κάνουν λόγο για μείωση των απαιτήσεων αυτών κατά 30%. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ΕΚΤ, η οποία διατηρεί ελληνικά ομόλογα ονομαστικής αξίας άνω των 50 δισ. ευρώ, τα οποία έχει αγοράσει στο 35% της αξίας τους κατά μέσο όρο και οι πάντες αναμένουν τη φόρμουλα που θα εξευρεθεί ώστε να παραιτηθεί με έναν εύσχημο τρόπο των κερδών της, ανοίγοντας το δρόμο για το νέο κούρεμα.
Η στρατηγική της Ελλάδας είναι να πείσει τους εταίρους ότι εφαρμόζει τα συμφωνηθέντα και στη συνέχεια η επίτευξη μιας αλληλουχίας στόχων. Παραμονή στην ευρωζώνη, εκταμίευση της δόσης των 31 δισ. ευρώ, επιμήκυνση της περιόδου της δημοσιονομικής προσαρμογής έως το 2016 και στο βάθος κούρεμα του χρέους. Πώς; Πρώτα με αίτημα στην ΕΚΤ να δεχθεί χαμηλότερα επιτόκια για τα ελληνικά ομόλογα που κατέχει και rollover της λήξης αυτών των ομολόγων και παράλληλα διεκδίκηση της ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τραπεζών, στα πρότυπα της Ισπανίας, απευθείας μέσω του ESM. «Αυτό θα μπορούσε να είναι μια σημαντική ανακούφιση» δηλώνει ο πρωθυπουργός κ. Αντώνης Σαμαράς για το ενδεχόμενο να μην προστεθούν στο χρέος τα περίπου 25 δισ. ευρώ της β’ δόσης της ανακεφαλαιοποίησης.
Είτε έτσι είτε αλλιώς, όλα δείχνουν ότι η Ευρώπη και η διεθνής οικονομική κοινότητα θα ψάξουν τον τρόπο για να (ξανα) κάνουν βιώσιμο το ελληνικό χρέος με μια νέα θεσμική αναδιάρθρωση. Το πώς θα το δούμε στο επόμενο διάστημα, πράγμα που θα καθορίσει και τη συνέχιση της ευρωπαϊκής πορείας της Ελλάδας.