Σπύρος Δημητρίου, Δικηγόρος, Υποδιευθυντής, Φορολογικό τμήμα, KPMG
Η ανάδειξη από τα ΜΜΕ πολυεθνικών εταιρειών (ΠΕ) που, διαμέσου εκτεταμένου φορολογικού σχεδιασμού, μετέφεραν κέρδη ή προέβησαν σε «φορολογικές συμφωνίες» (Tax Rulings) αναθέρμανε μία συζήτηση που καλά κρατεί τα τελευταία χρόνια και αφορά εν γένει την φορολόγηση των ΠΕ σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο διάλογος που έχει ξεκινήσει υπό την πίεση της κοινής γνώμης φαίνεται ότι περιλαμβάνει δύο πυλώνες.
Ο πρώτος πυλώνας αφορά την ανάπτυξη πολιτικών σε διεθνές (BEPS στο πλαίσιο του OECD), ευρωπαϊκό (Code of Conduct) αλλά και εθνικό επίπεδο (συμφωνία FATCA/ΗΠΑ), με σκοπό την προστασία της φορολογητέας βάσης των εμπλεκόμενων δικαιοδοσιών. Ο δεύτερος πυλώνας αφορά μια εν στενή εννοία ηθικοπολιτική συζήτηση για το αν και κατά πόσον οι ΠΕ συνεισφέρουν πράγματι το μερίδιο που τους αναλογεί συγκριτικά με τα κέρδη που αποκομίζουν.
Η κατανόηση της συζήτησης που αφορά τον πρώτο πυλώνα βασίζεται στη θεμελιώδη αντίληψη ότι ο φορολογικός σχεδιασμός δεν κινείται εκτός νόμιμου πλαισίου. Ούτε καν στις παρυφές αυτού. Αντιθέτως, συναρθρώνεται από πρακτικές που στις περισσότερες περιπτώσεις ευθυγραμμίζονται όχι μόνο με τη νομιμότητα αλλά και με τα διεθνή πρότυπα. Το γεγονός αυτό μπορεί για τους γνώστες να αποτελεί αυτονόητη συνθήκη, δεν συνιστά όμως κοινό τόπο για την κοινή γνώμη, η οποία, εξαιτίας της περιπλοκότητας τεχνικών ζητημάτων όπως τα φορολογικά, καταφεύγει συχνά σε συλλήβδην καταδίκη μεθόδων και πρακτικών που είναι καταρχήν νόμιμες. Επομένως, η προσπάθεια προστασίας της φορολογικής δικαιοδοσίας υπό την πίεση της κοινής γνώμης προϋποθέτει –και αυτό πλέον έχει γίνει κατανοητό από όλες τις πλευρές– όχι απαραίτητα τον ασφυκτικό έλεγχο των ΠΕ, ως ένα άλλο κυνήγι μαγισσών με τεράστιο διοικητικό κόστος, αλλά την ευθυγράμμιση των κανόνων σε διεθνές επίπεδο, με αντιπροσωπευτικό δείγμα την πρωτοβουλία BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ. Διότι αυτή ακριβώς η διαφοροποίηση μεταξύ κανόνων διαφορετικών δικαιοδοσιών, ως αποτέλεσμα συστηματικού φορολογικού ανταγωνισμού, που καθορίζει σε πολλές περιπτώσεις τις επιμέρους εθνικές φορολογικές πολιτικές αγνοώντας το διεθνές περιβάλλον, διαμορφώνει τις συνθήκες ανάπτυξης μεθόδων φορολογικού σχεδιασμού.
Από τις παραπάνω σκέψεις προκύπτει ότι οι ΠΕ ουσιαστικά προσαρμόζονται στο περιβάλλον που δημιουργείται, αφενός, από κανόνες και πρότυπα και, αφετέρου, από εκτεταμένο φορολογικό ανταγωνισμό μεταξύ ανεξάρτητων δικαιοδοσιών, που –τελικά– συνιστά αφεαυτός κίνητρο για την ανάπτυξη φορολογικού σχεδιασμού. Κατόπιν τούτου, πώς μπορεί να κατηγορηθεί ένας οργανισμός που έχει ως σκοπό τη μεγιστοποίηση των κερδών των μετόχων του ότι λειτουργεί εκτός νόμιμου ή ακόμη και ηθικού πλαισίου; Και, επιπλέον, πώς μπορεί να υποστηριχθεί η άποψη ότι δεν συνεισφέρει το μερίδιο που του αναλογεί;
Και κάπου εδώ η συζήτηση μεταφέρεται στον δεύτερο πυλώνα, που αναδεικνύει την ηθική διάσταση του θέματος, που στο πλαίσιο της Ε.Ε. έχει ήδη μπει στο τραπέζι με τη μορφή επεξεργασίας Κώδικα Δεοντολογίας μεταξύ των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται εντός Ένωσης. Όμως, αλήθεια, πρόκειται πράγματι για ένα ηθικό θέμα; Και εάν πράγματι πρόκειται, πόσο εύκολο είναι να ευθυγραμμιστούν οι δικαιοδοσίες σε παγκόσμιο επίπεδο ως προς αυτό; Διότι, όπως είναι αυτονόητο, η μέθεξη σε ένα σύστημα εταιρικής ηθικής προϋποθέτει την ύπαρξή της.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η πορεία προς ένα νέο παγκόσμιο φορολογικό περιβάλλον απαιτεί χρόνο, εκτεταμένη πολιτική διαβούλευση και ευρύτερες συναινέσεις, προκειμένου να μπορεί να επιτευχθεί μια περίπλοκη αλλά απαραίτητη ισορροπία μεταξύ μερών και να δοθούν επαρκείς απαντήσεις στην κοινή γνώμη. Το ότι η κοινή γνώμη αποτελεί κινητήριο μοχλό για να ληφθούν πολιτικές αποφάσεις ως προς τη δικαιότερη κατανομή των βαρών στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, ακόμη και χωρίς να αντιλαμβάνεται πλήρως το διακύβευμα, βρίσκεται προς τη σωστή κατεύθυνση. Αρκεί η δράση που αναλαμβάνεται σε πολιτικό επίπεδο να αρθρώνεται με τα κατάλληλα εργαλεία και να παράγει δημιουργικά αποτελέσματα και προς την κατεύθυνση της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.