Ο πρώτος που ασχολήθηκε συστηματικά με την Ελεγκτική στην Ελλάδα ήταν ο Ιωάννης Λ. Χρυσοχού (1892-1972), καθηγητής της Οργανωτικής και Ελεγκτικής στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή (ΑΒΣΠ) από το 1945.
Το βιβλίο «Οι έλεγχοι υπό των ανεγνωρισμένων ορκωτών λογιστών (Η φύσις και η σημασία των)», το οποίο ήταν απόδοση μετά σχολίων του τευχιδίου «Audits by Certified Public Accountants (their nature and significance)» του American Institute of Accountants, το οποίο κυκλοφόρησε το 1951, με εκδότη το Γραφείον Βιομηχανικών και Εμπορικών Ερευνών της Ανωτέρας Σχολής Βιομηχανικών Σπουδών, είναι μάλλον το πρώτο αμιγές βιβλίο Ελεγκτικής που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα. Νωρίτερα, το 1949, ο ίδιος είχε εκτενές άρθρο ανάλογου περιεχομένου στο «Δελτίο Φορολογικής Νομοθεσίας» (ΔΦΝ).
Οι πρώτοι «τεχνικοί σύμβουλοι» βρετανοί ορκωτοί λογιστές και ο Leslie A. Mattingly
«Διά του άρθρου 17 του Ν.Δ. 3329/1955 [περί συστάσεως Σώματος Ορκωτών Λογιστών], παράγρ. 1, ἡ Ελληνική Κυβέρνησις προέβλεψε την παραμονήν εις την υπηρεσίαν δύο Βρεταννών Ο.Λ. υπηρετησάντων εν τη χώρα δυνάμει της κυρωθείσης διά του Ν.Δ. 2181/1952 συμβάσεως, επί χρονικόν διάστημα μέχρι δύο ετών από της λήξεως ταύτης ίνα χρησιμοποιηθώσιν, ο μεν εις ως μέλος του Ε.Σ. του Σ.Ο.Λ., ο δ’ έτερος ως Σύμβουλος παρ’ αυτώ… Καθήκοντα «τεχνικού συμβούλου» ασκήσαν εκ περιτροπής οι Βρετανοί Ορκωτοί Λογιστές: R. B. Y. Castle, F. G. Parr, B. P. Preston, G. B. Bunker, L. Phillipson, L. A. Mattingly και J. C. Rivaz» (Εν Αθήναις τη 20ή Ιουνίου 1966, Ιωάν. Μ. Καμπαλούρης, Ορκωτός Λογιστής)
Η «Ελεγκτική» του Leslie A. Mattingly
Ο Leslie A. Mattingly, υπήρξε ὁ συγγραφεύς του βιβλίου «Ελεγκτική» (έκδοση «Οικονομικής και Λογιστικής Εγκυκλοπαίδειας», Αθήνα 1963), στο οποίο περιέλαβε κυρίως την υπ’ αυτού προπαρασκευασθείσα ύλη για την εργασία των μελών του Σώματος Ορκωτών Λογιστών (ΣΟΛ), αλλά ήταν και ο στυλοβάτης της δημιουργίας του Ελεγκτικού Επαγγέλματος στην Ελλάδα Στο βιογραφικό του («Οικονομική και Λογιστική Εγκυκλοπαίδεια») αναφέρονται τα εξής:
«Ειδικότης: Ορκωτός Λογιστής (1951) Διεθνούς Λογιστικής Εταιρείας. Έτος γεννήσεως:1927. Εθνικότης: Βρετανική.
Επαγγελματική σταδιοδρομία:
1. Dunn, Wylie & Co., Chartered Accountants. Καθήκοντα: Επαγγελματική λογιστική και ελεγκτική, κυρίως εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων. Θέσις: Προϊστάμενος ελεγκτής, έτη 7 ½
2. USOM to Greece (Αμερικανική αποστολή). Αμερικανική πρεσβεία, Αθήναι.
Καθήκοντα: Εκθέσεις περί της χρησιμοποιήσεως της αμερικανικής προς την Ελλάδα οικονομικής βοήθειας. Έρευναι επί δανείου προς βιομηχανίας.
3. Υπηρεσία Μηχανικής Καλλιέργειας (Υπουργείο Γεωργίας, Αθήναι). Καθήκοντα: Εκτέλεσις εργασιών πρότυπου κόστους, προϋπολογιστικός έλεγχος, μηχανοποίησις της στατιστικής υπηρεσίας και γενικώς αναδιοργάνωσις όλων των λογιστικών εργασιών των 30 κλάδων της υπηρεσίας καθ’ άπασαν την Ελλάδα.
4. United Nations Relief and Works Agency (Υπηρεσία Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών), Maison Unesco, Beirut, Lebanon. Καθήκοντα: α) Ελεγκτικός επόπτης, β) Στέλεχος λογιστικού ελέγχου, γ) Στέλεχος περιφερειακών χρηματοπιστωτικών εργασιών.
5. Σώμα Ορκωτών Λογιστών, Αθήναι. Θέσις: Τεχνικός σύμβουλος.
Το βιβλίο «Ελεγκτική» αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της Ελεγκτικής στην Ελλάδα, αλλά και σημαντικό βοήθημα και σε πλήθος λογιστών και συμβούλων.
«Η εργασία, εντελώς πρωτότυπος, προελθούσα από τα πλαίσια δραστηριότητος του παρ’ ημίν Σώματος Ορκωτών Λογιστών, εκτός του ότι αποτελεί έξοχον εργαλείον παντός ασχολουμένου με οιανδήποτε μορφήν ελέγχου, περαιτέρω αποτελεί ένα χρησιμώτατον βοήθημα δια πάντα λογιστήν, διαχειριστήν ή οργανωτήν οιασδήποτε οικονομικής μονάδος, διότι ο γνωρίζων τον τρόπον διεξαγωγής και τους παρά τούτον καλυπτόμενους τομείς, δύναται ευχερώς ν’ αναθεωρήση ή να εφαρμόση υγιείς τοιάυτας επί νεοϊδρυομένων ή αναδιοργανουμένων επιχειρήσεων…» (Δημοσίευση στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» 16-5-1963).
Τα περιεχόμενα του βιβλίου
Το βιβλίο (279 σελίδες) περιλαμβάνει και πραγματεύεται με μεθοδικότητα την πρακτική εφαρμογή του ελέγχου επί των εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων, κατά τας παραδεδεγμένας και εφαρμοζομένας αρχάς, τόσον υπό του Σώματος Ορκωτών Λογιστώ, όσον και υπό του εν Μ. Βρετανία τοιούτου.
Στα 25 κεφάλαιά του εξαντλούνται όλα τα αντικείμενα ελέγχου, εμπορικής ή βιομηχανικής επιχειρήσεως. Για κάθε περίπτωση υπάρχουν παραδείγματα των ελεγκτικών διαδικασιών οι οποίες πρέπει να εφαρμοσθούν.
Τέλος, παρατίθενται πολυάριθμα υποδείγματα, φύλλων εργασίας, επιστολών, εκθέσεων, «ερωτηματολόγια», δια την εκτίμηση της αξιοπιστίας των τηρουμένων βιβλίων και στοιχείων και πολύ αναλυτικά προγράμματα των ακολουθητέων ελεγκτικών διαδικασιών.
Από τον πίνακα περιεχομένων μπορούμε να προσδιορίσουμε το πλαίσιο και τη διαδικασία του ελεγκτικού έργου στην Ελλάδα στη δεκαετία του 1960, αλλά και στις επόμενες δεκαετίες:
1. Εισαγωγή εις την ελεγκτικήν
2. Αρχαί ελεγκτικής
3. Προκαταρκτικά του ελέγχου και εσωτερικός έλεγχος
4. Η διαδικασία του ελέγχου και αι μέθοδοι αυτού
5. Ημερολόγιο – γενικόν καθολικόν και δημοσιευμένοι λογαριασμοί
6. Ταμείον
7. Τραπεζικαί συναλλαγαί
8. Γραμμάτια εισπρακτέα
9. Λογαριασμοί εισπρακτέοι (χρεώσται)
10. Επενδύσεις βραχυπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι
11. Προπληρωμαί εξόδων, προκαταβολαί εις προμηθευτάς, διάφοροι εγγυήσεις, παράβολα
12. Έλεγχος αποθεμάτων
13. Πάγιον ενεργητικόν και αποσβέσεις
14. Άυλον ενεργητικόν
15. Λογαριασμοί πληρωτέοι – γραμμάτια πληρωτέα – οφειλαί εκ δεδουλευμένων δαπανών
16. Δάνεια βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα
17. Καθαρά περιουσία
18. Το κόστος πωλήσεων
19. Πωλήσεις
20. Λογαριασμός αποτελεσμάτων
21. Μισθοδοτικαί καταστάσεις
22. Ασφάλειαι
23. Φόροι
24. Ενδεχόμεναι υποχρεώσεις και υποχρεώσεις διά πάγια στοιχεία
25. Σχέδιον αρχών εκθέσεως ελέγχου
Στο βιβλίο γίνεται επίσης αναφορά και στα «Standards Ελεγκτικής»: «Αντικειμενικός σκοπός του ελέγχου τυγχάνει η εξέτασις των λογιστικών βιβλίων και των στοιχείων, εφ’ ων στηρίζονται αι εν τοις λόγω βιβλίοις εγγραφαί, ως και η διευρεύνησις και ο δειγματοληπτικός έλεγχος μέχρι σημείου επιτρέποντος εις τον ελεγκτήν να εκφράση έγκυρον γνώμην, προς τους εκλέξαντας αυτόν ως ελεγκτήν, επί των λογιστικών καταστάσεων, των συντασσομένων βάσει των βιβλίων τούτων… Εν τη εκτελέσει του ελέγχου, ο ελεγκτής δεν ενεργεί λεπτομερή εξέτασιν μιας εκάστης συναλλαγής της ελεγχομένης επιχειρήσεως.
Η έκτασις του ελέγχου καθορίζεται υπό του ελεγκτού κατά την επαγγελματικήν αυτού κρίσιν.
Σκοπός των ελεγκτικών «standards» είναι η καθιέρωσις βασικών αρχών, βάσει των οποίων καθορίζεται η μορφή και η έκτασις της επαληθεύσεως, της επιτυγχανομένης διά των ελεγκτικών διαδικασιών και η ομοιομορφία, κατά τρόπον γενικώς καταληπτόν τόσον της ελεγκτικής εργασίας, όσον και της ευθύνης του ελεγκτού.
Εις την Αγγλίαν δεν εγένετο εισέτι η κωδικοποίησης των «standards» της ελεγκτικής, πλην όμως ταύτα δύνανται να ανευρεθούν εις σειράν Νόμων και δικαστικών αποφάσεων της τελευταίας εκατονταετίας. Ούτω, ο Βρετανός Λογιστής έχει εις την διάθεσίν του πολυτιμοτάτην πηγήν υλικού, ήτις στηρίζεται εις τον νόμον και ήτις τω χρησιμεύει διά την καθοδήγησίν του εις τας βασικάς αρχάς της τεχνικής του ελέγχου.
Εις τας Ηνωμένας Πολιτείας υφίσταται κώδιξ «standards» ελεγκτικής υπό τον τίτλον «standards Ελεγκτικής Γενικώς Παραδεδεγμένα» δημοσιευθείς παρά του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αναγνωρισμένων Δημοσίως Λογιστών (American Institute Of Certified Public Accountants). Συνεπώς όταν ο ελεγκτής δήλοι εν τη εκθέσει του, ότι διενήργησε τον έλεγχον, συμφώνως προς τα εν λόγω «standards» εννοεί τα:
– Βασικά standards (προσωπικά προσόντα, αμερόλητος στάσις, επιδεξιότης και επιμέλεια).
– Standards καλής εκτελέσεως (προγραμματισμός εργασίας, ελεγκτική εργασία).
– Standards εκθέσεων (βασικαί αρχαί διέπουσαι τας εκθέσεις, εφαρμογή των διεπουσών τας εκθέσεις αρχών).
Κωνσταντίνος Ι. Νιφορόπουλος
Ορκωτός Ελεγκτής – Λογιστής, Ωρίων Α.Ε.


Υπόδειγμα «Έκθεσης ελέγχου» (πιστοποιητικού),
που περιλαμβάνεται στο βιβλίο
«Πιστοποιητικόν ελέγχου ορκωτών λογιστών
Προς τους κ.κ. Μετόχους της Α.Ε…
Ηλέγξαμεν τον ανωτέρω Ισολογισμόν της Α.Ε… της 31ης Δεκεμβρίου 196…, ως και τα αποτελέσματα εκ των εργασιών αυτής τα προκύψαντα κατά την λήξασαν την 31ην Δεκεμβρίου 196…. εταιρικήν χρήσιν.
Κατά τον διενεργηθέντα έλεγχον εφηρμόσθησαν αι διατάξεις του άρθρου 37 του Ν. 2190 ως τούτο ετροποποιήθη διά του Ν.Δ/τος 4237/1962 και αι κατά την ημετέραν κρίσιν προσήκουσαι ελεγκτικαί διαδικασίαι εν τω πλαισίω των υπό του Σ.Ο.Λ. ακολουθουμένων αρχών ελεγκτικής.
Ετηρήθησαν τα υπό της κειμένης νομοθεσίας προβλεπόμενα βιβλία και στοιχεία άτινα ετέθησαν εις την διάθεσίν μας διά την διενέργειαν του ελέγχου και παρεσχέθησαν ημίν αι πληροφορίαι και επεξηγήσεις, τας οποίας εζητήσαμεν, ελάβομεν δε γνώσιν πλήρους απολογισμού των εργασιών των υποκαταστημάτων της Εταιρείας.
Εν τοις βιβλίοις τηρείται κανονικώς λογ/μός κόστους παραγωγής και δεν επήλθε τροποποίησις εις την μέθοδον απογραφής εν σχέσει προς την προηγούμενην χρήσιν.
Οι ανωτέρω Ισολογισμός και λογ/μός αποτελεσμάτων χρήσεως προκύπτουν εκ των ως άνω βιβλίων και στοιχείων, απεικονίζουν δε, βάσει των κειμένων διατάξεων και παραδεδεγμένων λογιστικών αρχών ομοιομόρφων προς τας της προηγούμενης χρήσεως, την οικονομικήν κατάστασιν της υμετέρας Εταιρείας, ως είχεν αύτη κατά την 31ην Δεκεμβρίου 196…. ως και τα αποτελέσματα, τα προκύψαντα κατά την λήξασαν την ημερομηνίαν ταύτην χρήσιν.
Εν Αθήναις τη … 196…