Η επίπτωση της πανδημίας στο ελεγκτικό επάγγελμα

Μάριος Φασούλας

Ορκωτός ελεγκτής λογιστής, Σολ Crowe, υποψήφιος διδάκτορας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Ευάγγελος Χύτης

Επίκουρος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Στέργιος Τάσιος

Συνεργαζόμενο επιστημονικό προσωπικό, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Η πανδημία Covid-19 είναι μια πολυδιάστατη υγειονομική κρίση. Το επάγγελμά του ορκωτού ελεγκτή λογιστή (ΟΕΛ) συγκαταλέγεται, λόγω της φύσης του, μεταξύ εκείνων που αντιμετώπιζουν σημαντικές δυσκολίες ως συνέπεια της πανδημίας. Η μετάβαση σε εξ αποστάσεως έλεγχο αναμένεται να έχει αντίκτυπο στη διαδικασία και τον χρόνο απόκτησης των ελεγκτικών τεκμηρίων (IFAC 2020a). Επιπλέον, η έλλειψη προσωπικής αλληλεπίδρασης με τον ελεγχόμενο αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πρόκληση στην άσκηση επαγγελματικού σκεπτικισμού, ενώ η αυξημένη πολυπλοκότητα των χρηματοοικονομικών αναφορών αυξάνει τον κίνδυνο που σχετίζεται με την ανάληψη και εκτέλεση του ελέγχου (IFAC 2020a).

Για τους ανωτέρω λόγους διερευνήθηκαν οι απόψεις των ΟΕΛ σχετικά με την επίπτωση της πανδημίας στο επάγγελμά τους, εστιάζοντας στον αντίκτυπο της πανδημίας στο εργασιακό περιβάλλον του ελεγκτή, στην αντίδραση της ελεγκτικής εταιρείας και στις σχέσεις με τους ελεγχόμενους.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω ερωτηματολογίου σε ΟΕΛ οι οποίοι εργάζονταν στην Ελλάδα μετά το πρώτο και πριν το δεύτερο κύμα της πανδημίας, δηλαδή κατά την περίοδο από Ιούνιο έως Αύγουστο του 2020. Το ερωτηματολόγιο αποστάλθηκε ηλεκτρονικά σε 834 ΟΕΛ με διαθέσιμες διευθύνσεις ηλεκτρονικής αλληλογραφίας στο δημόσιο μητρώο που τηρεί η ΕΛΤΕ. Συλλέχθηκαν συνολικά 99 πλήρως συμπληρωμένα ανώνυμα ερωτηματολόγια (11,87%) και πραγματοποιήθηκε σταστιστική επεξεργασία σε 90 (10,79%), τα οποία προέχονταν από ΟΕΛ οι οποίοι διέθεταν εμπειρία ελέγχου άνω των 5 έτων. Στην συνέχεια παρουσιάζονται και αναλύονται τα αποτελέσματα της έρευνας, ως μια πρώτη προσέγγιση στα ερωτήματα που σχετίζονται με την επίδραση της πανδημίας Covid-19 στο έργο των ελεγκτών.

Α. Δημογραφικά χαρακτηριστικά

Οι ΟΕΛ που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο ήταν ως ποσοστό 77,9% άνδρες και 22,1% γυναίκες. Η ηλικία τους κυμαίνεται από 31 έως 73 έτη, με την πλειονότητα των ερωτηθέντων (44,2%) να ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 31-40 ετών, με μέση ηλικία τα 44,18 έτη. Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο των ερωτηθέντων, όλοι κατέχουν πτυχίο πανεπιστημίου, ενώ μόνο δύο κατέχουν πρώτο πτυχίο που δεν σχετίζεται με τα οικονομικά. Το 45,5% κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο, ενώ μόνο το 3,9% κατέχει διδακτορικό και 2,6% μεταδιδακτορικό.

Σε επίπεδο επαγγελματικών πιστοποιήσεων, όλοι οι συμμετέχοντες κατέχουν επαγγελματική πιστοποίηση του Ινστιτούτου Εκπαίδευσης του Σώματος Ορκωτών Ελεγκτών Λογιστών (ΜΕΤΚΕΛ – ΙΕΣΟΕΛ), ενώ ένα ποσοστό 19,5% κατέχει επαγγελματική πιστοποίηση και από μη ελληνικό φορέα (ACCA, ACA κ.λπ.)

Το δείγμα εμφανίζει μέση επαγγελματική πείρα 17,76 ετών. Η πλειονότητα των ερωτηθέντων (41,10%) διαθέτει επαγγελματική πείρα μεταξύ 11 και 20 ετών. Επίσης, το 61,1% των συμμετεχόντων στην έρευνα ΟΕΛ έχει εργαστεί σε μία μόνο ελεγκτική εταιρεία.

Ο κλάδος από τον οποίο προέρχεται η πλειονότητα των ελεγχόμενων εταιρείων απεικονίζεται στο παρακάτω Ιστόγραμμα 1.

Ως προς το μέγεθος των ελεγχομένων εταιρειών οι περισσότεροι ΟΕΛ (46,67%) απάντησαν ότι ελέγχουν κυρίως μεσαίες οντότητες, το 37,78% ελέγχει μεγάλες οντότητες, το 15,55% ελέγχει μικρές οντότητες και ,τέλος, κανείς δεν απάντησε ότι ελέγχει πολύ μικρές οντότητες.

Β. Περιβάλλον εργασίας και αντίδραση ελεγκτικής εταιρείας στην πανδημία

Σε αυτή την ενότητα του ερωτηματολογίου ζητήθηκε από ΟΕΛ να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με την ανταπόκριση της ελεγκτικής εταιρείας όσον αφόρα τις δυσκολίες που προέκυψαν λόγω της πανδημίας, καθώς και τον αντίκτυπο που είχε η πανδημία στο καθημερινό εργασιακό τους περιβάλλον.

B.1. Ελεγκτική εταιρεία και αντιμετώπιση της πανδημίας:

Από τις απαντήσεις στις δύο πρώτες ερωτήσεις (Β.1.1 και 2) μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι ΟΕΛ είναι ικανοποιημένοι από το σχέδιο δράσης της εταιρείας τους, τόσο από την αμεσότητα παράδοσής του όσο και από τη σαφήνειά του. Σημειώνεται ότι το 48,9% και το 51,1% των απαντήσεων, αντίστοιχα, δήλωσαν ότι είναι πολύ ικανοποιημένοι. Επιπλέον, οι θετικές απαντήσεις (κλίμακες αρκετά και πολύ) ανέρχονται στο 86,7% και στις δύο περιπτώσεις.

Το επίπεδο ικανοποίησης των ΟΕΛ, παρότι είναι ελαφρώς μειωμένο στην ερώτηση B.1.3, παραμένει υψηλό. Οι θετικές απαντήσεις αποτελούν το 80% ενώ η επιλογή «Πολύ» επιλέχθηκε από το 55,6% των ερωτηθέντων.

Το επίπεδο ικανοποίησης στην ερώτηση B.1.4 (παροχή απαραίτητης εκπαίδευσης) παραμένει υψηλό, ενώ στην ερώτηση B.1.5 (παροχή απαραίτητου εξοπλισμού για εξ αποστάσεως εργασία) παρατηρείται πτώση. Οι θετικές απαντήσεις είναι 67,8% στην ερώτηση B.1.4 και 83,4% στην ερώτηση B.1.5. Επιπλέον, για πρώτη φορά στην ερώτηση B.1.4. η απάντηση «Αρκετά» (36,7%) υπερβαίνει την απάντηση «Πολύ» (31,1%). Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι, παρά το γεγονός ότι οι ελεγκτικές εταιρείες παρείχαν τον απαραίτητο εξοπλισμό για απομακρυσμένη εργασία, οι ελεγκτές δεν είναι ικανοποιημένοι στο ίδιο (υψηλό) επίπεδο όπως στα ερωτήματα για την εκπαίδευση που παρείχαν οι ελεγκτικές εταιρείες.

Το επίπεδο ικανοποίησης στη συνολική προσαρμογή της ελεγκτικής εταιρείας στην πανδημία εξακολουθεί να είναι υψηλό. Ποσοστό 46,7% των ερωτηθέντων απάντησαν «Πολύ», ενώ οι θετικές απαντήσεις σωρευτικά ανήλθαν σε 82,3%.

Συμπερασματικά, από την ανάλυση των ερωτήσεων ως προς την αντιμετώπιση της πανδημίας από τις ελεγκτικές εταιρείες, προκύπτει ότι οι ΟΕΛ έχουν υψηλό επίπεδο ικανοποίησης όσον αφορά: την αμεσότητα και σαφήνεια του εφαρμοζόμενου σχεδίου δράσης, την παροχή εξοπλισμού και μέσων προστασίας, την παροχή εξοπλισμού για απομακρυσμένη εργασία και τη συνολική προσαρμογή της εταιρείας στις πανδημικές συνθήκες. Οι θετικές απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα ξεπέρασαν ή ισούνται με 80% σε όλες τις περιπτώσεις, εκτός αυτής για την παρεχόμενη εκπαίδευση, η οποία συγκέντρωσε το 67,8% των θετικών απαντήσεων.

B.2. Ως αποτέλεσμα της πανδημίας:

Όσον αφορά την επίδραση της πανδημίας στις ώρες εργασίας, το 40% των ΟΕΛ απάντησε ότι οι ώρες εργασίας τους δεν επηρεάστηκαν από την πανδημία, το ήμισυ (51,10%) δήλωσε αύξηση των ωρών εργασίας και μόνο το 8,90% μείωση.

Ως προς την επίδραση της πανδημίας στο ατομικό τους εισόδημα, το 84,4% των συμμετεχόντων απάντησε ότι το εισόδημά τους δεν επηρεάστηκε και το 14,5% ότι υπήρξε μείωση εισοδήματος.

Οι ΟΕΛ θεωρούν στην πλειονότητά τους ότι το επίπεδο του άγχους που βιώνουν ως συνέπεια της πανδημίας αυξήθηκε. Ειδικότερα, ποσοστό 74% θεωρεί ότι το επίπεδο άγχους αυξήθηκε, 21% ότι υπήρξε αμετάβλητο και 5% ότι υπήρξε μικρή μείωση.

Όσον αφορά την παραγωγικότητα, το ήμισυ των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η παραγωγικότητά τους, πάρα τις αντίξοες συνθήκες που δημουργήσε η πανδημία, παρέμεινε αμετάβλητη. Το υπόλοιπό ποσοστό των απαντήσεων φαίνεται να μοιράζεται ανάμεσα στους ΟΕΛ οι οποίοι θεωρούν ότι η πανδημία επεδρασε θετικά στην παραγωγικότητά τους (29%) και αρνητικά (21%).

Η ικανότητα ανταπόκρισης στις προθεσμίες θεωρείται εναλλακτικό μέτρο παραγωγικότητας. Σε αντίθεση με το ερώτημα Β.2.4 (παραγωγικότητα εργασίας), παρότι η πλειοψηφία δηλώνει ότι δεν επηρεάστηκε από την πανδημία, οι θετικές και αρνητικές απαντήσεις δεν κατανέμονται κανονικά και τείνουν προς τη μειωμένη ικανότητα τήρησης των προθεσμιών. Οι αρνητικές απαντήσεις ανέρχονται σε 35,6% ενώ οι θετικές απαντήσεις σε 16,6%.

Στο επόμενο ερώτημα ζητήθηκε η γνώμη των συμμετεχόντων ως προς την επίδραση της πανδημίας στο εργασιακό κλίμα και ειδικότερα στην επικοινωνία με τους συναδέλφους τους. Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η πανδημία δεν επηρέασε την επικοινωνία μεταξύ του προσωπικού των εταιρειών. Ποσοστό 27% θεωρεί ότι λόγω της πανδημίας αυξήθηκε η επικοινωνία με τους συναδέλφους τους και ποσοστό 32% ότι μειώθηκε. Από την άλλη πλευρά, η επικοινωνία με το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης και ειδικότερα με τους ελεγχόμενους φαίνεται να επηρεάστηκε αρνητικά. Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η επικοινωνία με τους ελεγχόμενους μειώθηκε (41,1%), ποσοστό 26,7% πιστεύει ότι δεν επηρεάστηκε και 27,8% δήλωσε ότιη επικοινωνία με τους πελάτες επηρεάστηκε θετικά από την πανδημία.

Στο επόμενο ερώτημα ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τη διάρκεια των αλλαγών τις οποίες επέφερε η πανδημία στο ελεγκτικό επάγγελμα. Μόνο το 5,5% των ερωτηθέντων εκτιμά ότι οι επαγγελματικές αλλαγές που έφερε η πανδημία θα είναι μόνιμες. Ποσοστό 16,7% πιστεύει ότι οι παραπάνω αλλαγές δεν θα είναι μόνιμες και η συντριπτική πλειοψηφία των απαντήσεων (77,8%) εκτιμά πως, παρότι οι αλλαγές δεν θα είναι μόνιμες, θα έχουν μεγάλη χρονική διάρκεια.

Το 61,1% πιστεύει ότι η πανδημία θα έχει αρνητική επίδραση και το 12,2% των αρνητικών απαντήσεων πιστεύει ότι η επίδραση θα είναι πολύ αρνητική. Από την άλλη πλευρά, το 30% εκτιμά ότι η πανδημία θα έχει θετικό αντίκτυπο στο επάγγελμα και μόνο το 8,9% πιστεύει ότι το επάγγελμα θα παραμείνει ανεπηρέαστο.

Γ. Η αντίδραση των ελεγχόμενων στην πανδημία

Σε αυτήν την ενότητα παρουσιάζονται οι απαντήσεις σχετικά με την αντίδραση των ελεγχόμενων πελατών στον έλεγχο υπό πανδημικές συνθήκες και την προσαρμογή στις συνθήκες αυτές.

Σύμφωνα με το Διάγραμμα Γ.1, στο ερώτημα ως προς την αντιμέτωπιση από τους ελεγχόμενους των επιτόπιων ελέγχων οι απαντήσεις των συμμετεχόντων φαίνεται να είναι διχασμένες. Ποσοστό 51% των ΟΕΛ θεωρεί ότι οι ελεγχόμενοι είναι θετικά διακείμενοι στον επιτόπιο έλεγχο και ποσοστό 49% αρνητικοί.

Στο ερώτημα αναφορικά με την επιβάρυνση των ελεγχόμενων λόγω της πανδημίας η πλειονότητα των απαντήσεων (43,4%) υποδεικνύει ότι, σύμφωνα με τις απόψεις των ΟΕΛ, οι πελάτες τους διέθεσαν περισσότερους πόρους υπό πανδημικές συνθήκες από ό,τι συνήθως. Λιγότεροι πόροι δαπανήθηκαν σύμφωνα με το 30% των απαντήσεων και οι ίδιοι με το 26,6%.

Τέλος, οι ΟΕΛ θεωρούν ότι το επίπεδο ικανοποίησης στη συνολική προσαρμογή των ελεγχόμενων πελατών τους στις πανδημικές συνθήκες είναι σχετικά υψηλό. Το 46,7% των ερωτηθέντων έδωσαν θετικές απαντήσεις, ενώ οι αρνητικές απαντήσεις αποτελούσαν μόνο το 20%.

Συμπεράσματα

Τα ανωτέρω αποτελέσματα δείχνουν ότι οι ελεγκτικές εταιρείες παρείχαν εγκαίρως ένα σχέδιο δράσης και τον απαραίτητο εξοπλισμό και μέσα προστασίας στους υπαλλήλους τους. Γενικά, οι ελεγκτές πιστεύουν ότι οι ελεγκτικές εταιρείες στις οποίες εργάζονται προσαρμόστηκαν σε μεγάλο βαθμό στο νέο περιβάλλον. Όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας, τα επίπεδα άγχους φαίνεται να αυξάνονται, σε αντίθεση με τις ώρες εργασίας και τα εισοδήματα που δεν επηρεάστηκαν. Τέλος, οι ελεγκτές πιστεύουν ότι οι πελάτες τους προσαρμόστηκαν επαρκώς στις συνθήκες που δημιουργήθηκαν από την πανδημία, παρά τα προβλήματα που προέκυψαν στην επικοινωνία και το γεγονός ότι ο έλεγχος απαιτούσε περισσότερους πόρους.

Παραπομπές

IFAC (2020a) Webinar Series – Practical Audit Quality Considerations for Auditing in the Pandemic Environment, July 2020

IFAC (2020b), Summary of Covid-19 Financial Reporting Considerations,

PCAOB (2010), Report on observations of PCAOB inspectors related to audit risk areas affected by the economic crisis