Θεοδόσιος Δεληγιάννης
Senior Manager (Assurance), Ernst & Young Ελλάδος
Ένα από τα πλέον σημαντικά θέματα σήμερα είναι το δημόσιο χρέος και η οικονομική αστάθεια που επέφερε, όχι μόνο στην 
Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η κρίση χρέους αποκάλυψε την σοβαρότητα της κακής χρηματοοικονομικής διαχείρισης και χαμηλού επιπέδου αναφορές εκ μέρους του δημόσιου τομέα.
Οι πρακτικές ανεπαρκούς χρηματοοικονομικής αναφοράς εκ μέρους των κυβερνήσεων συνεισέφεραν στην εμβάθυνση και επιμήκυνση της σημερινής ύφεσης. Θα χρειαστούν χρόνια για την ανάκαμψη από την κρίση η οποία δεν θα είναι ταχεία αν δεν γίνουν οι απαιτούμενες ενέργειες από τις κυβερνήσεις. Η χρηματοοικονομική κρίση αύξησε την ανάγκη για απόδοση ευθυνών στον δημόσιο τομέα και διαφάνεια στις χρηματοοικονομικές του συναλλαγές. Και όσο και αν φαίνεται παράδοξο, δεν έχει γίνει παραδεκτό ότι η κρίση είναι αποτέλεσμα υιοθέτησης ανεπαρκών πρακτικών λογιστικής και χρηματοοικονομικής διαχείρισηςαπό τις κυβερνήσεις.
Ας πάρουμε την Ελλάδα για παράδειγμα, η αξιοπιστία των αναφορών της οποίας αμφισβητήθηκε πρόσφατα. Χωρίς ένα σωστό πλαίσιο κανόνων και προτύπων, πολλές κυβερνήσεις κατόρθωσαν να καλύψουν «κάτω από το χαλί» το αληθινό κόστος πολλών αποφάσεων . Ήταν η τραπεζική κρίση του 2007/8 η οποία πραγματικά έδωσε το έναυσμα για μια σειρά από γεγονότα που μας οδήγησαν στην κρίση χρέους. Ένας άλλος παράγοντας που συνεισέφερε στην κρίση χρέους στην Ευρώπη ήταν ότι τα κριτήρια εισόδου στην Ευρωζώνη και η θεωρούμενη απουσία ελέγχου, η οποία, την εποχή εκείνη, ενθάρρυνε κράτη-μέλη, όπως την Ελλάδα, να εισαχθούν και να ωφεληθούν από την δεδομένη πιστοληπτική αναβάθμιση, χωρίς να ληφθούν μέτρα προσαρμογής των αγορών τους ή χωρίς την υιοθέτηση διορθωτικών μεταρρυθμίσεων. Η κρίση χρέους επίσης αποκάλυψε:
- Το πρόβλημα που επιφέρει ο βραχυπρόθεσμος ορίζοντας των πρακτικών αναφορών που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις.
- Προβλήματα ξεπερασμένης λογιστικής παρακολούθησης.
- Το κρυφό κόστος των συντάξεων, της υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και άλλων κοινωνικών παροχών, και
- Την ανάγκη εκσυγχρονισμού των συστημάτων δικλίδων ελέγχου και των χρηματοοικονομικών υποδομών. Επιπρόσθετα, αποκάλυψε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της αποδοχής ανεδαφικών δεσμεύσεων βασισμένων σε ανεπαρκή χρηματοοικονομική πληροφόρηση. Ξανά η Ελλάδα αποτελεί αντιπροσωπευτικό τέτοιο παράδειγμα.
Και όμως ακόμη οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να λαμβάνουν αποφάσεις που θα επηρεάσουν τα κράτη τους σε βάθος χρόνου. Αυτό γίνεται με περιορισμένη εμπιστοσύνη στην ποιότητα της διαθέσιμης πληροφόρησης. Σήμερα, παρά ποτέ, οι κυβερνήσεις πρέπει να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις, αλλά χρειάζονται πολύ καλύτερη πληροφόρηση για να το κάνουν αυτό. ́Εχοντας αυτό υπόψη, είναι αναπόφευκτες οι ερωτήσεις σχετικά με την καταλληλότητα της λογιστικής από το δημόσιο τομέα. Αυτό έχει οδηγήσει στην απαίτηση από τις κυβερνήσεις να λογοδοτούν όχι μόνο για τα λογιστικά τους συστήματα αλλά και για τις δικλίδες ελέγχου.
Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι χρειάζονται αλλαγές! Οι κυβερνήσεις πρέπει να δομήσουν ένα πιο βιώσιμο μέλλον, μέσω καλύτερης αναφοράς, διαφάνειας και συγκρισιμότητας.
Υπάρχουν τρεις προτάσεις που οι κυβερνήσεις μπορούν να υιοθετήσουν για ένα πιο βιώσιμο μέλλον και που το ελεγκτικολογιστικό επάγγελμα μπορεί να τiς βοηθήσει να επιτύχουν:
- Βελτίωση της διαφάνειας στην λογιστική δημοσίου τομέα.
- Βελτίωση της συνέπειας και της συγκρισιμότητας με την υιοθέτηση των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων Δημοσίου Τομέα («ΔΛΠΔΤ»).
- Βελτίωση της διαφάνειας της επικοινωνίας και κατά συνέπεια της απόδοσης ευθυνών.
Για να επιτευχθούν τα ανωτέρω, οι κυβερνήσεις χρειάζεται να δομήσουν τεχνογνωσία και ικανότητα.
Βελτίωση της διαφάνειας στην λογιστική του δημοσίου τομέα
Η κρίση χρέους έδωσε έμφαση στην ανάγκη διαφάνειας των δημόσιων οικονομικών και ιδιαίτερα στην Ευρώπη.
Πώς μπορεί αυτό να επιτευχθεί;
- Με την χρήση σύγχρονων λογιστικών μεθόδων, όπως η λογιστική βάσει αυτοτέλειας των χρήσεων, καθώς και με την υιοθέτηση των ΔΛΠΔΤ (IPSASs).
- Με τη χρήση σταθερών λογιστικών εφαρμογών/διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένης και της εφαρμογής επαρκών δικλίδων ελέγχου, και
- Με την χρήση σύγχρονης τεχνολογίας όπως συστημάτων ERP.
Η υιοθέτηση της λογιστικής βάσει αυτοτέλειας των χρήσεων είναι ένα βασικό βήμα. Τα απαρχαιωμένα λογιστικά συστήματα, σε ταμειακή βάση, κάνουν ακόμα πιο δύσκολη την επίλυση των σύνθετων οικονομικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν σήμερα τα κράτη. Πολλές κυβερνήσεις λειτουργούν σε ταμειακή βάση και δεν λογοδοτούν για πολλά σημαντικά θέματα, όπως οι συνταξιοδοτικές υποχρεώσεις του δημοσίου τομέα και τα χρηματοπιστωτικά μέσα. Η λογιστική βάσει αυτοτέλειας των χρήσεων είναι βασικός κανόνας σωστής λογιστικής και αναφοράς για εισηγμένες εταιρείες και το ίδιο πρέπει να ισχύει και για τις κυβερνήσεις. Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα από την χρήση λογιστικής βάσει αυτοτέλειας των χρήσεων αντί της λογιστικής ταμειακής βάσης. Προσδίδει πληρέστερη εικόνα των υποχρεώσεων και των περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου. Είναι ευρύτατα παραδεκτό ότι απεικονίζει μια πιο ακριβή εικόνα της χρηματοοικονομικής θέσης μιας οντότητας. Βεβαίως και υπάρχουν εμπόδια στην εφαρμογή λογιστικής βάσει αυτοτέλειας των χρήσεων.
Για παράδειγμα:
- Η σχέση μεταξύ χρηματοοικονομικής λογιστικής και προϋπολογισμών.
- Έλλειψη πόρων χρηματοδότησης αυτών των μεταρρυθμίσεων.
- Έλλειψη εσωτερικής εξειδίκευσης στην χρηματοοικονομική αναφορά.
Άλλο σημαντικό εμπόδιο είναι ότι τα λογιστικά θέματα δεν ενδιαφέρουν τους ψηφοφόρους, παρόλο που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην παρούσα κρίση. Αυτά τα εμπόδια μπορούν να εξαλειφθούν. Οργανισμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είναι ενεργοί και πρόθυμοι για να χρηματοδοτήσουν τη δημιουργίαδεξιοτήτων και συστημάτων μετατροπής και εφαρμογής. Το θέμα της εσωτερικής διακυβέρνησης, που σχετίζεται στενά με την διαφάνεια, κερδίζει έδαφος στον δημόσιο τομέα, όπως έγινε σχετικά πρόσφατα και στον ιδιωτικό τομέα.
Αλλά στον σημερινό κόσμο η διαφάνεια από μόνη της δεν αρκεί. Αυτό που είναι επίσης αναγκαίο είναι η σταθερότητα και η συγκρισιμότητα στην αναφορά. Αυτό σε σημαντικό βαθμό μπορεί να επιτευχθεί με την υιοθέτηση των ΔΛΠΔΤ.
Βελτίωση της συνοχής και της συγκρισιμότητας με την υιοθέτηση των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων του Δημοσίου Τομέα
Η λογιστική του δημοσίου τομέα και τα πρότυπα χρηματοοικονομικής αναφοράς παραμένουν μοναδικά και απαρχαιωμένα και, ως εκ τούτου, οι χρηματοοικονομικές συγκρίσεις μεταξύ κυβερνήσεων γίνονται πολύ δύσκολα. Μια μεγάλη πλειοψηφία κρατών χρησιμοποιεί το δικό της λογιστικό και οικονομικό σύστημα, γεγονός που πιστοποιεί ότι τα περισσότερα κράτη δεν μπορούν να συγκρίνουν την δική τους αποτελεσματικότητα με αυτήν άλλων κυβερνήσεων.
Καθώς οι κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη όλο και περισσότερο συνεργάζονται σε συντονισμένες προσπάθειες διάσωσης, και συνεπώς έχουν την συνευθύνη, γίνεται προφανές, ότι οι διαφορές μεταξύ λογιστικών προτύπων και διαβαθμίσεων διαφάνειας δεν θα είναι αποδεκτές. Πολλοί οργανισμοί όπως και η Εrnst &Υoung υποστηρίζουν και ενθαρρύνουν ένα ενιαίο και υψηλής ποιότητας σύνολο λογιστικών προτύπων ανά τον κόσμο για εταιρείες του ιδιωτικού τομέα. Η E&Y θα ήθελε τον ίδιο βαθμό συνοχής και για τις κυβερνήσεις.
Τα ΔΛΠΔΤ είναι υψηλής ποιότητας παγκόσμια πρότυπα χρηματοοικονομικής αναφοράς για οντότητες του δημοσίου τομέα, εκτός από τις δημόσιες επιχειρήσεις οι οποίες εφαρμόζουν τα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (ΔΠΧΑ). Πρόκειται περί ενός πλήρους και καλά σχεδιασμένου συνόλου λογιστικών προτύπων ειδικά για τις ανάγκες του δημοσίου τομέα. Δεν έχουν εφαρμογή μόνο για τη λογιστική βάσει αυτοτέλειας των χρήσεων αλλά και για τη λογιστική σε ταμειακή βάση. Τα ΔΛΠΔΤ έχουν κυρίως ως βάση τα ΔΠΧΑ, αλλά έχουν προσαρμοστεί για τον δημόσιο τομέα όπου χρειάστηκε. Τα πλεονεκτήματα της υιοθέτησης των ΔΛΠΔΤ είναι τα ακόλουθα:
- Αποτελούν σημαντικό στοιχείο της σύγχρονης δημόσιας διοίκησης που διευκολύνει την καλύτερη λήψη αποφάσεων.
- Προωθούν και επιδιώκουν τη διεθνή σύγκλιση της λογιστικής δημοσίου τομέα.
- Τα ΔΛΠΔΤ αποτελούν σημαντική βελτίωση της ποιότητας χρηματοοικονομικής αναφοράς γενικού σκοπού από οντότητες του δημοσίου τομέα.
- Η συμμόρφωση με τα ΔΛΠΔΤ θα βελτιώσει τη συνοχή και τη συγκρισιμότητα των χρηματοοικονομικών πληροφοριών μεταξύ διαφορετικών χωρών.
- Θα υπάρξουν καλύτερες εκτιμήσεις στις αποφάσεις ανακατανομής πόρων.
- Η συμμόρφωση με τα ΔΛΠΔΤ θα βελτιώσει την διαφάνεια και τη λογοδοσία.
- Τα ΔΛΠΔΤ μπορούν να βοηθούν τις αρμόδιες αρχές για τη θέσπιση προτύπων στην ανάπτυξη ή αναθεώρηση προτύπων δημοσίου τομέα.
- Όπου αυτό είναι εφικτό, θα επιτρέψει συγκρίσεις με την λογιστική στον ιδιωτικό τομέα.
- Θα υπάρξει βελτίωση στην διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων και των ταμειακών διαθεσίμων.
- Θα βελτιώσουν την αίσθηση περί κόστους και αποτελεσματικότητας.
Η συνήθης αιτία ή «δικαιολογία» των κυβερνήσεων για την μη υιοθέτηση των ΔΛΠΔΤ είναι ότι η μετάβαση μπορεί να είναι δαπανηρή και περιττή. Υπάρχουν όμως και προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις στην εφαρμογή των ΔΛΠΔΤ. Μερικές από τις προκλήσεις είναι:
- Η ανάγκη εγκατάστασης νέων συστημάτων για την εφαρμογή της μεθόδου λογιστικής βάσει αυτοτέλειας των χρήσεων.
- Η αναδιάρθρωση οργανισμών και διεργασιών.
- Η διαχείριση αλλαγών και νοοτροπιών.
- Η μεγαλύτερη έμφαση στη λογοδοσία και στη διαφάνεια.
- Η συγκέντρωση τόσο στον προϋπολογισμό όσο και στην αναφορά-απολογισμό.
- Η κατάρτιση του προϋπολογισμού χρησιμοποιώντας την αρχή του δεδουλευμένου (και άρα όχι σε ταμειακή βάση) καθώς και η αξιοποίησή του ως εργαλείο μέτρησης της απόδοσης.
- Η έλλειψη πόρων χρηματοδότησης και επίβλεψης εφαρμογής των προτύπων αυτών.
- Η έλλειψη των σχετικών ανθρώπινων πόρων και της εξειδίκευσης
- Συνταγματικοί και νομικοί περιορισμοί.
Βελτίωση της σαφήνειας στην επικοινωνία και συνεπώς στη λογοδοσία
Οι κυβερνήσεις στο παρελθόν δεν ήταν πρόθυμες να γίνουν περισσότερο διαφανείς. Αυτό σιγά-σιγά αλλάζει. Καθώς οι κυβερνήσεις βρίσκονται ολοένα και περισσότερο υπό εξέταση από τα ενδιαφερόμενα μέρη, τα οποία αμφισβητούν τις απαντήσεις τους, στην παρούσα κρίση χρέους, θα εξαναγκαστούν να αλλάξουν τις προσεγγίσεις και τη στάση τους.
Η παρουσίαση πληροφοριών σε σαφή και αφομοιώσιμη μορφή βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση από τα ενδιαφερόμενα μέρη. Επιπρόσθετα, όταν αυτή η πληροφόρηση είναι και ακριβής, τότε δομείται και η δημόσια εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση.
Η υιοθέτηση της λογιστικής βάσει αυτοτέλειας των χρήσεων βοηθάει και ενθαρρύνει τη νοοτροπία της ευθύνης, καθώς οι κυβερνήσεις θα προτιμούσαν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες των οικονομικών τους αποφάσεων τώρα παρά να επιβαρύνουν τις μελλοντικές γενιές.
Βεβαίως και υπάρχουν θεμελιώδη θέματα νοοτροπίας που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε τους πολιτικούς να είναι πιο διαφανείς όταν μπορεί να συγκρουστούν με τους εκλογικούς τους στόχους;
Οι πολιτικοί χρειάζονται ένα πλαίσιο που να τους ενθαρρύνει να λαμβάνουν αποφάσεις πιο ευθυγραμμισμένες με το δημόσιο συμφέρον παρά με τους εκλογικούς τους στόχους ή κάποιον ετήσιο κύκλο προϋπολογισμού.
Για να διασφαλιστεί η επιτυχής εφαρμογή των παραπάνω τριών προτάσεων θα απαιτηθεί γνήσια και ειλικρινής δέσμευση από τις κυβερνήσεις για να αναβαθμίσουν τις δεξιότητες και τις ικανότητές τους ως προς την οικονομική διαχείριση.
Το γεφύρωμα του κενού των ικανοτήτων καθώς και η εκπαίδευση των ανθρώπων στην δημόσια διοίκηση αποτελεί το κλειδί της επιτυχίας για τον εκσυγχρονισμό της λογιστικής του δημοσίου. Συνήθως, στους φορείς του δημοσίου τομέα δεν υπάρχει επάρκεια εξειδικευμένου προσωπικού στα χρηματοοικονομικά που να μπορεί να ερμηνεύσει τα λογιστικά πρότυπα και να συντάξει υψηλής ποιότητας οικονομικές καταστάσεις.
Η χρησιμοποίηση επαρκώς εκπαιδευμένου στα χρηματοοικονομικά προσωπικού καθώς και επαγγελματιών απαιτεί υψηλό κόστος και αυτό επιδεινώνεται όταν οι κυβερνήσεις έχουν να αντιμετωπίσουν περικοπές και περιορισμούς στον προϋπολογισμό, ειδικά σε δύσκολες οικονομικά περιόδους. Αλλά μακροπρόθεσμα τα οφέλη από την πρόσληψη του κατάλλη- λου προσωπικού με τα κατάλληλα προσόντα όχι μόνο θα υπερκεράσουν κατά πολύ το κόστος απασχόλησης του προσωπικού αυτού αλλά και θα συμβάλουν ουσιαστικά στη διόρθωση σημαντικών λαθών και ενεργειών που έχουν πραγματοποιηθεί. Στην E&Y πιστεύουμε ότι το ελεγκτικολογιστικό επάγγελμα μπορεί να βοηθήσει σε συμβουλευτικό επίπεδο, σε ένα ευρύ φάσμα σχετικών θεμάτων. Από τη συ- μπλήρωση του κενού ικανοτήτων μέσω καλύτερης επιμόρφωσης, εκπαίδευσης, ανάπτυξης έως και την παροχή τεχνικής βοήθειας. Συνεπώς, είναι επιτακτική ανάγκη οι κυβερνήσεις να έχουν την πολιτική βούληση και τη δέσμευση για την ανάπτυξη των ικανοτήτων του δυναμικού τους στην χρηματοοικονομική διαχείριση.
Όλοι έχουμε έναν ρόλο να διαδραματίσουμε
Το ελεγκτικολογιστικό επάγγελμα βεβαίως και έχει να διαδραματίσει ένα ρόλο να βοηθήσει τις κυβερνήσεις να βελτιώσουν και να ενθαρρύνουν i) τη διαφάνεια, ii) τη συνέπεια και συγκρισιμότητα, αλλά και iii) την επικοινωνία.
Όπως και στον ιδιωτικό τομέα, τα συνεπή και υψηλής ποιότητας πρότυπα χρηματοοικονομικής αναφοράς αποτελούν τη βάση και προϋπόθεση για την ενίσχυση της συγκρισιμότητας και της σταθερότητας. Η ποιοτικά καλύτερη πληροφόρηση είναι αναγκαία για την ικανή και αποτελεσματική απόδοση των κυβερνήσεων.
Το ελεγκτικολογιστικό επάγγελμα έχει να διαδραματίσει έναν καίριο και με επιρροή ρόλο στην επίλυση της κρίσης χρέους, αλλά από μόνο του δεν θα επιφέρει την αναγκαία αλλαγή. Αποτελεί μόνο μέρος της εφοδιαστικής αλυσίδας στην χρηματοοικονομική διαχείριση. Και οι πολιτικοί θα πρέπει να αποζητούν καλύτερης ποιότητας πληροφόρηση, στην οποία να βασίζουν τις αποφάσεις τους.
Γενικότερα, οι κυβερνήσεις, όπως οι ελληνικές, θα πρέπει να κατανοήσουν τις εκτεταμένες συνέπειες των πολιτικών τους που βασίστηκαν σε ελλιπή δεδομένα. Θα πρέπει να εξετάζουν ενδελεχώς την ικανότητα της διοίκησής τους να προσφέρουν την ποιότητα και τη διαφάνεια που απαιτείται.
Συμπέρασμα
Θα πρέπει να τονιστεί ότι η παρούσα κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ αόριστον. Το κόστος είναι πολύ υψηλό, αναφορικά με την εμπιστοσύνη των επενδυτών, την ανεργία και την ανάπτυξη. Αν δεν αντιμετωπίσουμε άμεσα αυτήν την κατάσταση, πού θα οδηγηθεί η επόμενη γενιά;
Παρόλο που οι λογιστικές αλλαγές δεν μπορούν από μόνες τους να εγγυηθούν ότι οι κυβερνήσεις θα λαμβάνουν πάντα τις σωστές αποφάσεις, μπορούν όμως να βοηθήσουν. Η διαφάνεια, η σωστή και συνεπής πληροφόρηση, καθώς και η συνεχής επιμόρφωση μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο οι κυβερνήσεις να λαμβάνουν αποφάσεις βασισμένες σε ελλιπή πληροφόρηση που θα επιβαρύνουν μελλοντικές γενεές.
Ανά την υφήλιο, οι κυβερνήσεις και οι δημόσιοι φορείς πρέπει να αναζητούν συνεχώς καινοτόμες απαντήσεις σε σύνθετες προκλήσεις. Θα πρέπει να προσπαθούν να παρέχουν καλύτερες υπηρεσίες σε χαμηλότερο κόστος και να διασφαλίζουν βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, ασφαλές περιβάλλον, περισσότερη διαφάνεια και αυξημένη ευθύνη. Με τη δέουσα υιοθέτηση των ΔΛΠΔΤ αυτοί οι στόχοι σε μεγάλο βαθμό μπορούν να επιτευχθούν.
Η ενθάρρυνση των πολιτικών να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα και ο εφοδιασμός τους με επιχειρήματα προκειμένου να εξηγήσουν σε όλους τους πολίτες γιατί απαιτούνται οι αλλαγές, αποτελεί μια πρόκληση.