ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΑΠΟ…ΑΝΑΓΚΗ

Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που εμφανίζονται με μέτριες επιδόσεις στους δείκτες μέτρησης της καινοτομίας, λαμβάνοντας τη 19η θέση στον ευρωπαϊκό δείκτη καινοτομίας των 27 χωρών της Ε.Ε. το 2010. Η έλλειψη κουλτούρας «καινοτομίας», αλλά και η σχετικά εύκολη ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα λόγω της πληθώρας κεφαλαίων από την Ε.Ε. μέχρι το 2007, φαίνεται να αποτέλεσαν βασικούς ανασταλτικούς παράγοντες για την άνθηση της καινοτομίας. Και στη συνέχεια ήρθε η κρίση… η οποία αποκάλυψε τις ελλείψεις του εθνικού συστήματος καινοτομίας, την προβληματική χάραξη πολιτικής και εφαρμογή αυτής (γραφειοκρατία, δυσκολίες στην ανεύρεση οικονομικών πόρων κ.λπ.) και οδήγησε πολλές ελληνικές εταιρείες στην κατάρρευση ή στα πρόθυρά της. Είναι σαν το πείραμα με το βάτραχο: αν τοποθετήσεις ένα βάτραχο σε μια κατσαρόλα με βραστό νερό, ο βάτραχος θα πηδήξει για να βγει από το καυτό νερό, ενώ εάν τον βάλεις σε μια κατσαρόλα που αρχίσεις να σιγοβράζεις, ο βάτραχος δεν προλαβαίνει να συνειδητοποιήσει την αλλαγή στο περιβάλλον του, με αποτέλεσμα τελικά να βράσει. Αξιοσημείωτο είναι πως, παρότι σημαντικό ποσοστό των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον ελλαδικό χώρο βρίσκονται σε «start-up» φάση, οι επιδόσεις της Ελλάδας στο δείκτη επιχειρηματικότητας παραμένουν χαμηλότερες του κοινοτικού μέσου όρου. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι οι περισσότερες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες είναι «πρωτοβουλίες ανάγκης» και λιγότερο «πρωτοβουλίες ευκαιρίας».

Μέχρι σήμερα οι όποιες προσπάθειες για ανάπτυξη και στήριξη της κουλτούρας καινοτομίας προέρχονταν από το κράτος, ενώ η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα ήταν εξαιρετικά χαμηλή. Παρότι υπήρξε σημαντικός αριθμός μέτρων και προγραμμάτων που ως στόχο είχαν την προώθηση της καινοτομίας και πολιτικές που –σε θεωρητικό επίπεδο τουλάχιστον– χαρακτηρίστηκαν ως βέλτιστες πρακτικές, τα αποτελέσματά τους ήταν πενιχρά. Ο κύριος λόγος ήταν ότι οι περισσότεροι πόροι διατέθηκαν μεν για τον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων, χωρίς ωστόσο να δίδεται σαφής ορισμός – κατεύθυνση ή/ και να αποτελεί κριτήριο επιλεξιμότητας το τι αποτελεί καινοτόμα δράση προκειμένου να λάβει μια επιχείρηση χρηματοδότηση. Συνεπώς, προωθήθηκε η γενική επιχειρηματικότητα και όχι η καινοτόμα επιχειρηματικότητα.

Εν μέσω του δύσκολου αυτού επιχειρηματικού περιβάλλοντος υπήρξαν, ωστόσο, εταιρείες που κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να σημειώσουν εξαιρετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, με ή χωρίς την αξιοποίηση δημοσίων προγραμμάτων χρηματοδότησης. Στόχος της έρευνας που υλοποιήθηκε και τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν στο Διεθνές Συνέδριο Διοίκησης Καινοτομίας “XXIII ISPIM Conference – Action for Innovation: Innovating from Experience”, στη Βαρκελώνη, ήταν η διερεύνηση των χαρακτηριστικών εκείνων που προσέδωσαν στις επιχειρήσεις αυτές την ικανότητα να αντιληφθούν τις επερχόμενες αλλαγές και να σημειώσουν εξαιρετικές επιδόσεις.

Μεθοδολογία έρευνας

Όπως προκύπει από την ανάλυση των ερευνών και μελετών από διεθνή ιδρύματα και οργανισμούς, καθώς και των δεικτών καινοτομίας που παρουσιάζονται από διεθνείς πηγές (European Innovation Scoreboard, World Competitiveness Yearbook of IMD, Global Competitiveness Report of the World Economic Forum κ.λπ.), η καινοτομία μπορεί να προσθέσει αξία σε μια επιχείρηση, η οποία αποτυπώνεται στα οικονομικά της αποτελέσματα. Για το λόγο αυτό αξιοποιήθηκαν και αναλύθηκαν οικονομικά δεδομένα που αντλήθηκαν από γωνστούς και αξιόπιστους οικονομικούς καταλόγους, για περισσότερες από 25.000 εταιρείες –από όλους τους κλάδους, εκτός από τον τραπεζικό, ασφαλιστικό και χρηματοδοτικό. Από τον προαναφερθέντα πληθυσμό, σχεδόν 2.000 εταιρείες κατάφεραν να παραμείνουν αλώβητες ή και να σημειώσουν ανάπτυξη την περίοδο 2008-2010. Από τις εταιρείες αυτές επιλέχθηκαν εκείνες που εμφάνισαν το μεγαλύτερο (αναλογικά) ρυθμό ανάπτυξης προκειμένου να διερευνηθεί, μέσω της διενέργειας συνεντεύξεων, το κατά πόσον επηρέασε η πολιτική καινοτομίας που εφαρμόζουν τη μέχρι σήμερα πορεία τους.

Αποτελέσματα της έρευνας

Όπως προέκυψε από την έρευνα γραφείου, αλλά κυρίως από τις συνεντεύξεις με τους διευθύνοντες συμβούλους, η πλειονότητα των εταιρειών ισχυρίζεται ότι είναι δεκτική σε νέες ιδέες, αλλά ελάχιστες είναι αυτές που τελικά υποστηρίζουν την υλοποίησή τους. Όπως αναφέρουν, το επιχειρηματικό περιβάλλον (θεσμικό πλαίσιο, χρηματοδότηση κ.λπ.) τους εμποδίζει από το να προχωρήσουν ένα βήμα ακόμα και να επενδύσουν σε νέες ιδέες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην παραγωγή ενός νέου καινοτόμου προϊόντος ή υπηρεσίας. Αρκετές είναι, επίσης, οι εταιρείες που δηλώνουν ότι έχουν υιοθετήσει ή αναπτύξει καινοτόμες διαδικασίες παραγωγής, σχήματα διοίκησης κ.λπ. ή έχουν αναπτύξει «νέες για την εταιρεία» ή «νέες για την αγορά» καινοτομίες. Τα προαναφερθέντα φαίνεται να επιβεβαιώνουν τη γενική αντίληψη που υπάρχει για την επιχειρηματικότητα της ελληνικής οικονομίας, η οποία στηρίζεται κυρίως στην «εισαγωγή» τεχνολογίας και τεχνογνωσίας και όχι τόσο στην παραγωγή και αξιοποίηση νέας γνώσης. Η αντίληψη αυτή επιβεβαιώνεται όταν αρχίσουμε να ερευνούμε και τον αριθμό αιτήσεων για κατοχύρωση πατέντας που κατατίθενται από τις ελληνικές επιχειρήσεις. Ελάχιστες είναι οι ελληνικές εταιρείες που έχουν «πατεντάρει» τα προϊόντα τους.

Ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα που προ-κύπτει από την έρευνα είναι ότι ειδικά μετά την κρίση ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων που ζούσαν κυρίως σε νησιά ή ορεινές περιοχές της Ελλάδας στράφηκαν στην καινοτόμο επιχειρηματικότητα, την ίδια στιγμή που οι περισσότεροι κάτοικοι των αστικών κέντρων προσπαθούσαν να συνειδητοποιήσουν τις συνέπειες της κρίσης. Συγκεκριμένα, αρκετοί επιχειρηματίες που ήταν εγκατεστημένοι σε αυτές τις περιοχές κατάφεραν να χειριστούν ή ακόμα και να προβλέψουν τις αλλαγές που θα επέφερε η οικονομική κρίση και να διασφαλίσουν την επιβίωσή τους επενδύοντας σε νέες ιδέες ή ακόμα και αλλάζοντας τελείως το προϊόν ή υπηρεσία που μέχρι τότε προσέφεραν.

Ένα ακόμη “φαινόμενο” της κρίσης ήταν η δημιουργία “καινοτόμων επαγγελμάτων”, επαγγέλματα που ήδη υπήρχαν αλλά τώρα συναντώνται υπό νέα μορφή και συνδέονται με την παροχή υπηρεσιών. Όταν αρκετοί εργαζόμενοι έχασαν τη δουλειά τους ή επιχερηματίες είδαν την επιχείρησή τους να καταρέει, επέλεξαν να κλείσουν την πόρτα στην ηττοπάθεια και άρχισαν να σκέφτονται τρόπους για να διασφαλίσουν το εισόδημά τους. Το ένστικτο επιβίωσης και η φαντασία τούς βοήθησαν να μπορέσουν να αφουγκραστούν τις ανάγκες της αγοράς και να ξεκινήσουν τις επιχειρηματικές τους προσπάθειες προσφέροντας υπηρεσίες, όπως μεταφορά κατοικιδίων, σιδέρωμα, διεκπεραίωση υποχρεώσεων κ.λπ. Όμως φαίνεται ότι κάποιοι από αυτούς κατάφεραν είτε να αλλάξουν την αγορά είτε να δημιουργήσουν αγορά.

Επιπλεόν, εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι, όπως προκύπτει από την έρευνα, οι μικρές εταιρείες φαίνεται να είναι ηγέτες στην καινοτομία, αποδεικνύοντας ότι η καινοτομία δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των μεγάλων εταιρειών που δύνανται να επενδύουν μεγάλα ποσά για έρευνα και ανάπτυξη και να προσελκύουν προσωπικό υψηλών δυνατοτήτων. Κοινό χαρακτηριστικό αυτών των μικρών αλλά καινοτόμων εταιρειών είναι ότι διοικούνται από ανθρώπους υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, οι οποίοι κατάφεραν να διαγνώσουν μια ανάγκη της αγοράς και να την μετατρέψουν σε επιχειρηματική ευκαιρία, προσφέροντας νέα καινοτόμα προϊόντα. Επιπλέον, σε αρκετές περιπτώσεις οι εταιρείες αυτές συνεργάστηκαν με ερευνητικά ιδρύματα ή πανεπιστήμια για την ανάπτυξη του καινοτόμου προϊόντος, ενώ το μικρό – οικογενειακό τους μέγεθος φαίνεται να τους βοήθησε σημαντικά στην προσπάθειά τους να προσαρμοστούν γρήγορα στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον. Τέλος, η πολιτική καινοτομίας που υιοθετούν οι διευθύνοντες σύμβουλοι των εταιρειών αυτών, μεταδίδεται σε όλα τα μέλη και τους εργαζόμενους της εταιρείας, με αποτέλεσμα να κατορθώνουν να προσελκύουν εργαζόμενους υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου και ταυτόχρονα να δημιουργούν τις συνθήκες εκείνες που ευνοούν την ανάπτυξη νέων ιδεών.

Συνοψίζοντας, πράγματι η καινοτομία γεννιέται μέσα από την ανάγκη για επιβίωση και ανάπτυξη, όμως η πρόκληση είναι να κατορθώσει κανείς να μετατρέψει την προσπάθειά του σε μια συνειδητή προσπάθεια για αλλαγή, ανάπτυξη, διαφοροποίηση, υψηλή αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα, είσοδο σε νέες αγορές, ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας.

Παραδείγματα μικρών αλλά καινοτόμων εταιρειών

Micrel Medical Devices S.A.

Η Micrel ιδρύθηκε το 1980 από τους κ. Νικήτα Μάχλη και Αλέξανδρο Τσουκαλή. Πρώτη τους μεγάλη επιτυχία ήταν η κατασκευή μιας καινοτόμου αντλίας για χρήση από πάσχοντες από μεσογειακή αναιμία, τους οποίους οι έως τότε λύσεις δεν κάλυπταν. Σήμερα η Micrel κατέχει πάνω από το 90% της αγοράς στην Ελλάδα, ενώ εξάγει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε., αλλά και σε Ινδία, Μαλαισία, Κίνα και Σιγκαπούρη. Το μέγεθος της επιτυχίας της αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ανταγωνιστές της είναι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Το 95% του κύκλου εργασιών της πραγματοποιείται στο εξωτερικό, ενώ το 2010 είχε ανάπτυξη που έφθασε το εντυπωσιακό 30%. Κατέχει οκτώ διεθνή διπλώματα ευρεσιτεχνίας, ενώ ενώσεις ασθενών αναγνώρισαν τις συσκευές της Micrel ως τις καλύτερες σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την Micrel η καινοτομία αποδεικνύεται «τρόπος ζωής».