ΙΣΤΟΡΙΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ι. ΝΙΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΟΡΚΩΤΟΣ ΕΛΕΓΚΤΗΣ – ΛΟΓΙΣΤΗΣ, ΩΡΙΩΝ Α.Ε.
«Μηδείς αγνοών Λογιστικήν εισίτω εις την ιδιωτικήν και δημοσίαν οικονομίαν»
Ο Κωνσταντίνος Παναγιωτόπουλος, γεννήθηκε στον Πλάτανο της Σάμου. Μαθήτευσε στην Πορφυριάδα Εμπορική Σχολή 
Καρλοβασίου και υπηρέτησε για λίγο χρονικό διάστημα ως εμποροϋπάλληλος στη Σμύρνη. Έπειτα ήρθε στον Πειραιά, όπου φοίτησε στην Εμπορικήν και Βιομηχανικήν Ακαδημίαν Ρουσσοπούλου και Γεράκη, από την οποίαν κατά την αποφοίτηση έλαβε βραβείο. Η Ακαδημία αυτή υπήρξε (1894-1923) ίδρυμα ανώτερης βαθμίδας και η εμπορική σχολή της αποσκοπούσε στην επιστημονική κατάρτιση εμπόρων, λογιστών, τραπεζικών υπαλλήλων και εκεί διδάχτηκε για πρώτη φορά η Λογιστική στη χώρα μας. Κατόπιν μετέβη στο Παρίσι και εκεί συμπλήρωσε την ανωτάτη εμπορική του μόρφωση στην εκεί Ανωτάτη Εμπορική Σχολή, εκ της οποίας έλαβε το πτυχίο με άριστα. Αφού επέστρεψε, παρακολούθησε δι’ ανταποκρίσεων τα μαθήματα της Σχολής Pigier και διορίστηκε καθηγητής της Πορφυριάδος Εμπορικής Σχολής Καρλοβασίου, όπου και παρέμεινε επί ένα σχολικό έτος. Κατόπιν εκλήθη από το Εμπορικό Επιμελητήριο Βόλου για να οργανώσει και να διευθύνει την εκεί Εμπορική Σχολή. Μετά μετέβη πάλι στο Παρίσι και έτυχε του κρατικού πτυχίου της Λογιστικής –τίτλου πολύ δύσκολου και γι’ αυτούς τους Γάλλους– ακόμη δε και διπλώματος με μετάλλιο αριστεύσεως της Σχολής Pigier. Ήλθε ξανά στην Ελλάδα και διορίσθηκε καθηγητής της τότε Δημοσίας Εμπορικής Σχολής Αθηνών, επί ένα έτος και μη δυνάμενος ν’ αναπτύξει πρωτοβουλίαν δράσεως, ίδρυσε το 1904 δική του ιδιωτική σχολή στον Πειραιά, με την επωνυμία Εμπορική Σχολή Πειραιώς. Στην ίδρυση αυτής συνέπραξε και ο λυκειάρχης Ζήσης Αγραφιώτης, όμως αυτός αργότερα απεσύρθη, λόγω της ζημίας που προέκυψε. Το 1906 εξέδωσε την πρώτη βαθμίδα της Εγκυκλοπαιδικής Εμπορικής Μορφώσεως, έκδοση η οποία ανύψωσε την Σχολή στη συνείδηση των παραγόντων εκείνων, οι οποίοι μετά ένα έτος προτείνουν στο Επιμελητήριο Πειραιώς όπως θέσει υπό την επίσημη προστασία του τη σχολή. Το 1909 ο τίτλος της σχολής μετεβλήθη σε Ανωτέρα Πρακτική Εμπορική Σχολή Πειραιώς και σ’ αυτήν λειτούργησε το Πρακτικόν Γραφείον, το οποίο συναλλασσόταν εικονικώς μετά των εμπορικών καταστημάτων των Πρακτικών Γραφείων των κυριοτέρων σχολών του κόσμου. Κατά το 1911 ο Κ. Παναγιωτόπουλος εισάγει νέα καινοτομία στη σχολή του: καταργεί τις τάξεις και τον χρόνο φοίτησης, εισάγει δε το σύστημα της εκμαθήσεως της ύλης διά της μεθόδου των κύκλων εις τα εμπορικά μαθήματα. Αυτό διήρκεσε από το 1912 μέχρι το 1918, οπότε μετεβλήθη και ο τίτλος της σχολής σε Εμπορική και Λογιστική Σχολή Παναγιωτοπούλου.
Κατά την ίδρυση της Ανωτάτης Σχολής Εμπορικών και Οικονομικών Επιστημών (1920), ο Κ.Παναγιωτόπουλος διορίζεται καθηγητής της Λογιστικής (ήταν ο πρώτος καθηγητής της Λογιστικής στην Ελλάδα), όμως το 1923 απολύετι από την ΑΣΟΕΕ εξαιτίας πολιτικών λόγων και επανέρχεται τον Μάρτιο του 1927. Τον διαδέχτηκε ο Ανδρέας Νέζος και αυτόν τον διαδέχθηκε ο ανακαινιστής της Λογιστικής στην Ελλάδα Μάριος Τσιμάρας.
Έμαθε την αγγλική γλώσσα για να παρακολουθήσει τις προόδους της Λογιστικής στην Αμερική και έδωσε νέες κατευθύνσεις στη Λογιστική στην Ελλάδα, την οποία προσάρμοσε στο αμερικάνικο σύστημα. Ο Κ.Παναγιωτόπουλος ήταν ανεπιστέλλον μέλος της Λογιστικής Εταιρείας της Γαλλίας, της Ακαδημαϊκής Λογιστικής Εταιρείας του Βελγίου και της Διεθνούς Λογιστικής Εταιρείας, μέλος του Γενικού Συμβουλίου του 5ου Διεθνούς Συνεδρίου της Λογιστικής, μέλος της Comite de Patronage du monument Eugene Leautey, τακτικό μέλος της American Association of University Instructors in Accounting, αντιπρόεδρος της Ακαδημαϊκής Λογιστικής Εταιρείας της Ελλάδος και πρόεδρος της Πανελληνίου Επιστημονικής Λογιστικής Εταιρείας.
Το συγγραφικό του έργο
Ο Κ. Παναγιωτόπουλος υπήρξε στην εποχή του ο σημαντικότερος συγγραφέας λογιστικών και εμπορικών θεμάτων. Μερικά από τα έργα του είναι:
– «Η Λογιστική προσιτή τοις πάσι» (σειρά 7 άρθρων δημοσιευθέντων στο περιοδικό Εμπόριον).
– «Ο οικογενειακός προϋπολογισμός» (Α’ τόμος Εμπορίου).
– «Παρερμηνεία της εννοίας και του έργου της Λογιστικής» (Α’ τόμος Εμπορίου).
– «Πρώτον συνέδριον Λογιστικών Επιστημών» (Γ’ τόμος Εμπορίου).
– «Η εξέλιξις της Λογιστικής» (Γ’ τόμος Εμπορίου)
– Η ελληνική εμπορική εκπαίδευσις εις την έκθεσιν Αθηνών (βραβεύθηκε με αργυρό μετάλλιο) 1903.
– «Συνέδριον Εμπορικής Εκπαιδεύσεως» (Α’ τόμος Εμπορίου).
– «Προτάσεις προς το Πανελλήνιον Συνέδριον Γεωργίας, Εμπορίου, Βιομηχανίας» (Β’ τόμος Εμπορίου).
– «Η παιδαγωγική αξία της νεωτέρας Λογιστικής» (Οικονομικός Ταχυδρόμος, Οδηγός της προόδου και γαλλιστί στο περιοδικό La Comptabilite et les Affaires, Μάιος 1928).
– Α’ Βαθμίς Εγκυκλοπαιδείας Εμπορικής Μορφώσεως
– Β’ Βαθμίς Εγκυκλοπαιδείας Εμπορικής Μορφώσεως (εκ τριών τόμων).
– Σύστημα μαθημάτων Λογιστικής, Σειρά Α’ (1923) και Β’ (1927).
Το περιοδικό «Εμπόριον»
Κατά τον Ιούνιο του 1908 άρχισε η έκδοση του περιοδικού Εμπόριον, το οποίο έφθασε κυριολεκτικώς εις τα πέρατα του κόσμου, όπου υπήρχαν Έλληνες. Το Εμπόριον, μοναδικό στο είδος του γιά την Ελλάδα και ολόκληρη την Ανατολή, χαρακτηρίσθηκε ως όαση στην αχανή έρημο, επέφερε δε επανάσταση στις ιδέες και στα ζητήματα της ελληνικής εμπορικής εκπαιδεύσεως. Αρκεί να παραθέσουμε στατιστική του περιεχομένου των τριών τόμων, οι οποίοι περιλαμβάνουν άρθρα: εμποριολογίας, λογιστικής, μαθηματικών εφαρμοσμένων στο εμπόριο, εμπορικής επιστολογραφίας, εμπορικής γεωγραφίας, στατιστικής, ιστορίας του εμπορίου, εμπορευματολογίας, στενογραφίας, νομικών ζητημάτων, οικονομολογικών ζητημάτων, τραπεζών, οικονομικής πολιτικής, εμπορικής εκπαιδεύσεως, κ.λπ. Η έκδοση του Εμπορίου διεκόπη τον Μάιο του 1911.
Η Πανελλήνιος Επιστημονική Λογιστική Εταιρεία (ΠΕΛΕ) και το περιοδικό «Λογιστική Επιθεώρησις»
Μεταξύ των ετών 1920-1939 δημιουργήθηκε η τάξη των λογιστών, η οποία μάλιστα, κατά διάφορες εποχές, ίδρυσε διάφορα σωματεία, μεταξύ των οποίων σημαντικά ήταν: Η Ακαδημαϊκή Λογιστική Εταιρεία της Ελλάδος, η οποία ιδρύθηκε το 1924 με ενεργεία των πρώτων διπλωματούχων της Ανωτάτης Σχολής Εμπορικών Σπουδών (ΑΣΟΕΕ) και η Πανελλήνιος Επιστημονική Λογιστική Εταιρεία (ΠΕΛΕ), η οποία ιδρύθηκε το 1927. Στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΠΕΛΕ κατά καιρούς χρημάτισαν πρόεδροι οι Ιωάν. Δροσόπουλος, Δημ. Μάξιμος (διοικητές της Εθνικής Τράπεζας) και Εμμ. Τσουδερός (διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος). Η ΠΕΛΕ εξέδιδε το περιοδικό Λογιστική Επιθεώρησις (το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1930). Συντακτική Επιτροπή του περιοδικού αυτού ήταν, μεταξύ των άλλων, οι : Κ. Παναγιωτόπουλος, Κ. Παπαζαχαρίου, Σ. Συρμόπουλος, Α. Νεζος, Μ. Τσιμάρας, Ι. Χρυσοχού, Σ. Βαρδάκος κ.λπ., οι οποίοι μέσα από τις σελίδες του περιοδικού προσπάθησαν για την ανύψωση και διάδοση της λογιστικής επιστήμης.
Κατωτέρω παραθέτουμε αποσπάσματα από την Έκθεση Πεπραγμένων της ΠΕΛΕ, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Λογιστική Επιθεώρησις, τεύχος 63 /Μάρτιος 1935.
«Έκθεσις των πεπραγμένων του Διοικητικού Συμβουλίου της Πανελληνίου Επιστημονικής Λογιστικής Εταιρείας κατά το 1934, αναγνωσθείσα υπό του προέδρου κ. Κ. Παναγιωτόπουλου κατά την Γενικήν Συνέλευσιν της 28ης Μαρτίου 1935.
Αγαπητοί εταίροι,
Επτά ολόκληρα έτη συμπληρούνται από της ιδρύσεως της Πανελληνίου Επιστημονικής Λογιστικής Εταιρείας. Κατά το διάστημα τούτο … εγένοντο διαλέξεις εν τω Εμπορικώ και Βιομηχανικώ Επιμελητηρίω και μαθητικαί τοιαύται εν τοις γραφείοις της Εταιρείας, επραγματοποιήθησαν εξετάσεις προς απονομήν πτυχίου βοηθού λογιστού και λογιστού, … και εκδίδεται από εξαετίας η Λογιστική Επιθεώρησις διά της οποίας η ΠΕΛΕ διασαλπίζει προς τον λογιστικόν και οικονομικόν εν γένει κόσμον της Ελλάδος την λογιστικήν αλήθειαν… Η συμμετοχή του Κράτους εις το έργον της Λογιστικής Εταιρείας επιβάλλεται προς κύρωσιν και γενίκευσιν του έργου αυτής, δοθέντος ότι η λογιστική τάξις εν τη εθνική οικονομία αποτελεί ζήτημα δημοσίας τάξεως. Λέγοντες δε λογιστικήν τάξιν υπό την γενικήν αυτής έννοιαν δεν εννοούμεν απλώς την ύπαρξιν των λογιστικών βιβλίων του ιστορικού μας πλέον εμπορικού νόμου αλλά συγχρονισμένην λογικήν οργάνωσιν, εγγραφήν, εξέλεγξιν και ανάλυσιν των λογαριασμών παντός οικονομικού οργανισμού, ιδιωτικού και δημοσίου. Η ύλη και η έκτασις όμως του περιεχομένου της λογιστικής τάξεως και η οικονομική και κοινωνική σημασία αυτής δεν αποτελούσι ζήτημα περιφρονητέον εκ μέρους του Κράτους, όπως συμβαίνει μέχρι τούδε… Δεν εισερχόμεθα εις λεπτομερείας αφορώσας την κοινωνικήν και οικονομικήν χρησιμότητα και σημασίαν της Λογιστικής. Απλώς διαπιστούμεν ότι η Λογιστική χρησιμεύει εν τε τη ιδιωτική και τη δημοσία οικονομία: α) ως μέσον αποτελεσματικής διοικήσεως και διευθύνσεως των οικονομιών, β) ως μέσον ελέγχου της διαχειρίσεως των υπευθύνων και της αποδοτικότητος των επιχειρήσεων προς δικαιοτέραν κατανομήν κερδών, γ) ως μέσον μετρήσεως της δράσεως των υπαλλήλων και διευθυντών, δ) ως μέσον προλήψεως των σφαλμάτων και των καταχρήσεων, ε) ως μέσον προβλέψεως των κινδύνων προς λήψιν των απαιτουμένων μέτρων και αποφυγήν των καταστροφών, στ) ως μέσον διερμηνεύσεως της οικονομικής καταστάσεως των επιχειρήσεων προς κατάστρωσιν της μελλοντικής αυτών πορείας, ζ) ως μέσον προστασίας των τοποθετουμένων κεφαλαίων, θ) ως μέσον παρακολουθήσεως και συγκρίσεως των επιχειρήσεων κοινωνικής ωφελείας προς το συμφέρον του τε Κράτους και της κοινωνίας και ι) ως μέσον επιβολής δικαίας φορολογίας… Μεταξύ δε των μέτρων τούτων προτείνομεν … Την επιστημονικήν λογιστικήν οργάνωσιν του Κράτους, των αυτονόμων οικονομικών οργανισμών, των οργανώσεων κοινωνικής ωφελείας, των δήμων και κοινοτήτων, ενοριακών ναών και μονών, των συνεταιρισμών και των συλλόγων και λοιπών κοινωνικών οργανώσεων. Την άμεσον οργάνωσιν και λειτουργίαν ανεξαρτήτου σώματος πραγματογνωμόνων λογιστών. Την επιβολήν ομοιομόρφου λογιστικής οργανώσεως εις τας εμπορικάς και βιομηχανικάς επιχειρήσεις…»
Έγραψαν γι’ αυτόν…
1) Η Οικονομική και Λογιστική Εγκυκλοπαίδεια, στο λήμμα «Παναγιωτόπουλος Κωνσταντίνος» αναφέρει μεταξύ των άλλων: «Ο Κ. Παναγιωτόπουλος υπήρξεν ο θεμελιωτής εν Ελλάδι των επιστημονικών αρχών της συγχρόνου Λογιστικής, καταπολεμήσας διά των συγγραμμάτων του, διά του Τύπου, διά δημοσίων διαλέξεων και δι’ όλων του των δυνάμεων την εμπειρικήν λογιστικήν, την στηριζομένην εις τον μηχανικόν κανόνα της χρεωπιστώσεως “ο λαμβάνων χρεούται και ο δίδων πιστούται”. Δύο είναι τα κυριότερα έργα του Κ.Π.: α) Η ίδρυσις εν Πειραιεί της ομωνύμου Εμπορικής και Λογιστικής Σχολής (1904), ήτις επί ολόκληρον τριακονταετίαν παρέδιδε αξιόλογα στελέχη εις το εμπόριον, βιομηχανίαν, τραπέζας κ.λπ. και β) τα πολυσέλιδα λογιστικά του συγγράμματα, βάσει των οποίων εμορφώθησαν λογιστικώς οι πρώτοι σπουδασταί της ΑΣΟΕΕ, οίτινες από του σχολικού έτους 1925-1926, ως καθηγηταί των μέσων εμπορικών σχολών, ήρχισαν να μεταλαμπαδεύουν το νέον φως της επιστημονικής λογιστικής ανά την χώραν μας. Μεταξύ των σπουδαιοτέρων έργων του Κ.Π. συγκαταλέγεται και η ίδρυσις της Πανελληνίου Επιστημονικής Λογιστικής Εταιρείας, ήτις … ήρχισε να εκδίδη αξιόλογον μηνιαίον περιοδικόν υπό τον τίτλον Λογιστική Επιθεώρησις, από του Ιανουαρίου 1930. Η ΠΕΛΕ αφενός και το δημοσιογραφικόν όργανόν της αφετέ- ρου συνετέλεσαν εις την ανύψωσιν της λογιστικής στάθμης παρ’ ημίν…»
2) Ο Μάριος Ν. Τσιμάρας, στο περιοδικό Λογιστική Επιθεώρησις, τεύχη 73-74 / Ιαν. – Φεβ. 1936, έγραψε: «…υπήρξεν, επί μίαν γενεάν και πλέον, ένας ακατα- πόνητος διδάσκαλος της λογιστικής και εξίσου ακούραστος εργάτης του λογιστικού καλάμου. Ο Κ. Παναγιωτόπουλος αφιέρωσεν όλας του τας διανοητικάς και ψυχικάς δυνάμεις εις την εξυπηρέτησιν της λογιστικής ιδέας. Ιδεολόγος, φανατικός και εργατικός ως ήτο, δεν απέφυγεν υπερβολάς τινας, ούτε ετήρησε πάντοτε το μέτρο της ψυχραιμίας έναντι άλλων αξιοσεβάστων συναδέλφων, παρά τα γνωστά του ευγενή αισθήματα, τα οποία υπερακόντιζεν ενίοτε ο πολύς του ζήλος. … Διότι ο Κ. Παναγιωτόπουλος υπήρξε κυρίως διδάσκαλος. Θα ήτο άδικον και ανωφελές διά την μνήμην του, εάν εχαρακτηρίζομεν αυτόν ως ένα εξέχοντα θεωρητικόν της Λογιστικής. Η εποχή καθ’ ην εκπαιδεύθη δεν το επέτρεπεν. Υπήρξεν όμως ένας λαμπρός εκλαϊκευτής, ο κατεξοχήν εκλαϊκευτής, και ένας ασύγκριτος διδάσκαλος. Εδώ έγκειται η μεγάλη του συμβολή εις την ανύψωσιν του λογιστικού επιπέδου εις την χώραν μας…»
3) Ο Φώτιος Κονιδάρης, στο περιοδικό Λογιστική Επιθεώρησις, του οποίου ήταν και εκδότης, τεύχη 73-74 / Ιαν. – Φεβ. 1936, έγραψε: «…διήνυσε τον βίον του διδάσκων και διδασκόμενος, αυτός ο ακαταπόνητος εργάτης της Λογιστικής, της οποίας απέβη θερμός ιεροφάντης συντελέσας πολύ εις την εξύψωσιν και την επέκτασιν αυτής εις τας υψηλότερας επιστημονικάς σφαίρας, διά του φλογερού ζήλου του και της φωτεινής διανοίας του…»
4) Ο Σπυρίδων Α. Παπαναστασάτος, στο περιοδικό Λογιστική Επιθεώρησις, τεύχος 75 / Μάρτιος 1936, έγραψε: «Ακούραστος εργάτης του καλάμου, παρακολουθών με αληθές πάθος πάσαν πρόοδον του κλάδου του, ο Κωνστ. Παναγιωτόπουλος εγνώριζε να εκλαϊκεύει και με αποστολικόν φανατισμόν να διαδίδει πάσαν εν τη επιστήμη του συντελουμένην προοδευτικήν εξέλιξιν. Εις εποχήν κατά την οποίαν εις την χώραν μας η έννοια της Λογιστικής συνεχέετο, κατά χονδροειδεστάτην παρερμηνείαν, με την της εμπορικής αριθμητικής, και η διδασκαλία της “καταστιχογραφίας” εστηρίζετο ως επί το πολύ (αι εξαιρέσεις ήσαν ολίγαι) εις την περίφημον θεωρίαν “των πέντε γενικών λογαριασμών”, έρχεται ο Παναγιωτόπουλος με το τετράτομον έργον του Εγκυκλοπαιδεία Εμπορικής Μορφώσεως διά να ξεκαθαρίσει τα πράγματα, διά να πολεμήσει τας σαθράς παλαιάς θεωρίας και με ζέσιν και ενάργειαν εξαιρετικήν…».
Το έργο του «Σύστημα μαθημάτων Λογιστικής»
Το έργο αυτό αποτελεί το πρώτο ολοκληρωμένο βιβλίο Λογιστικής που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, που εκτός των άλλων περιλαμβάνει κεφάλαια για την σύνταξη, ανάλυση και διερμήνευση των Οικονομικών Καταστάσεων με σχετικά υποδείγματα Λογιστικά βιβλία και ισχύουσες νομικές διατάξεις, Ταξινόμηση των Λογαριασμών (δηλαδή λογιστικό σχέδιο), Λογιστική Εμπορικών Εταιρειών, Στοιχεία Βιομηχανικής Λογιστικής, Λογιστική Μεγάλων Επιχειρήσεων, Στοιχεία Λογιστικής Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων κ.λπ. Η νέα θεωρία (δηλαδή το «Σύστημα μαθημάτων Λογιστικής») υποβλήθηκε στο διεθνές συνέδριο της Λογιστικής που διεξήχθη στις Βρυξέλλες κατά το έτος 1926 και δημοσιεύτηκαν αποσπάσματα στα εξής λογιστικά περιοδικά: Στην επιθεώρηση του Παρισιού Experta (Απρίλιος 1927), στο περιοδικό της Εταιρείας Αρχιλογιστών Bulletin C.C.C. (Μάιος 1927), στην επιθεώρηση La Comptabilite et les Affaires (Ιούνιος 1927), στην Βαρκελώνη στην επιθεώρηση Organitzacio, όργανο του Associacio de Comptables de Catalunya (Ιούλιος 1927), στο Δελτίον της Ακαδημαϊκής Λογιστικής Εταιρείας του Βελγίου (κατά τον Νοέμβριο του 1927) και στην Ελλάδα, στον Οικονομικό Ταχυδρόμο της 20ής Νοεμβρίου 1927, και στον Οδηγό της Προόδου της 1ης Ιανουαρίου 1928.
Κατωτέρω, παραθέτουμε ορισμένα αποσπάσματα από το έργο αυτό, σχετικά με την ιστορία της Λογιστικής:
Η ιστορία των όρων “δούναι” και “λαβείν”
Εν τη Λογιστική γίνεται δυστυχώς χρήσις τεχνικών όρων, των οποίων η κυριολεκτική έννοια δεν ανταποκρίνεται ακριβώς εις τον σκοπόν, ον ούτοι εξυπηρετούσι. Τοιούτοι είναι οι όροι: «δούναι», «λαβείν», «χρέωσις», «πίστωσις», «χρεώνειν», «πιστώνειν» κ.λπ. Οι όροι «δούναι», «χρέωσις» σημαίνουσιν, ως γνωστόν, εν τη νεωτέρα Λογιστική, απλώς και μόνον το αριστερόν μέρος του λογαριασμού και οι όροι «λαβείν», «πίστωσις» το δεξιόν αυτού μέρος. Μόνον δε υπό την τεχνικήν και συμβολικήν σημασίαν του αριστερού και του δεξιού μέρους του λογαριασμού θα μεταχειριζόμεθα τους όρους τούτους, εάν παρίσταται ανάγκη… Οι όροι ούτοι είναι λείψανα της απλογραφικής λεγομένης Λογιστικής, ήτις ησχολείτο αποκλειστικώς εις την τήρησιν των λογαριασμών των πελατών και των προμηθευτών. Επικεφαλής δε των λογαριασμών τούτων εγράφετο εις μεν το αριστερόν μέρος ο όρος «Να δώσει», εις δε το δεξιόν ο όρος «Να λάβει». Τελευταίως οι όροι ούτοι με- τετράπησαν εις «δούναι» και «λαβείν».
Ολίγα τινά εκ της ιστορίας της διπλογραφικής Λογιστικής
…Ημείς, εν πάση περιπτώσει, εκφράζομεν τη γνώμην ότι το διπλογραφικόν σύστημα των λογαριασμών διεμορφώθη παρά τοις Έλλησι. Παρέλαβον δε τούτο παρά των Ελλήνων οι Φράγκοι κατά τους χρόνους των σταυροφοριών. Διπλογραφικά βιβλία ή κατάστιχα των οποίων οι αριθμοί ήσαν γεγραμμένοι διά λατινικών χαρακτήρων ανευρέθησαν εν Γενούη κατά το έτος 1340 μ.Χ. Το δε αρχαιότερον διπλογραφικόν καθολικόν μετ’ αριθμών δι’ αραβικών ψηφίων γεγραμμένων, ευρέθη εν Κωνσταντινουπόλει (1436-1439). Πρώτον όμως σύγγραμμα διπλογραφικής Λογιστικής είναι το περιλαμβανόμενον εις το υπό τον τίτλον Suma de Arithmetica, Geometria Proportioni et Propotionalita έργον του Fra Lucas Pacioli εκδοθέν κατά το 1494 μ.Χ. εν Βενετία…
ΠΗΓΕΣ
– Εικοσιπενταετηρίς Σχολής Παναγιωτοπούλου 1904-1929, Αθήνα 1928.
– Κ. Παναγιωτόπουλου, Σύστημα μαθημάτων Λογιστικής, Σειρά Α’, τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήνα 1923 και Σειρά Β’, τύποις Π.Γ. Μακρής & Σια Α.Ε.Β.Ε., Αθήνα 1927.
– Λογιστική Επιθεώρηση, τεύχη ετών 1930- 1938.
– Οικονομική και Λογιστική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδοτικός οίκος Ιωάννου Σιδέρη, Αθήναι 1957.
– Φίλιος, Βασίλειος Φ., «Λογιστική και Εμπορικές Σπουδές στην Ελλάδα από την εποχή της Τουρκοκρατίας μέχρι την ίδρυση της ΑΣΟΕΕ», ανάτυπο από το Αρχείο Οικονομικής Ιστορίας, Αθήνα, Ιαν. – Δεκ. 1994.