Η Katrin Nyman Metcalf μιλά στο Accountancy Greece για τη χώρα φαινόμενο σε θέματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης
Της Μαρίας Ακριβού
Μπορεί ένα κράτος να είναι αποτελεσματικό, να εξυπηρετεί σε χρόνο dt τους πολίτες του και να περιορίζει στο ελάχιστο τον παράγοντα γραφειοκρατία χάρη στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών εργαλείων; Η σκέψη, εκ πρώτης όψεως, φαντάζει ουτοπική, ωστόσο, στην πράξη έχει αποδειχτεί ότι όλα μπορούν να γίνουν, αρκεί να υπάρχει σωστή στρατηγική, προοδευτική ματιά και φυσικά οι απαραίτητες υποδομές.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Εσθονία, μια ευρωπαϊκή χώρα με πληθυσμό λιγότερο από 1,5 εκατομμύριο κατοίκους, που έχει καταφέρει να βάλει τα… γυαλιά στις υπόλοιπες χώρες της γηραιάς ηπείρου, αφού η διακυβέρνησή της στηρίζεται εξ ολοκλήρου στην τεχνολογία. Όροι όπως «ψηφιακή κοινωνία» και «ηλεκτρονική διακυβέρνηση» περιγράφουν τον τρόπο λειτουργίας της και δείχνουν ότι όλες οι διαδικασίες, από τη συνταγογράφηση ενός φαρμάκου, την υπογραφή ενός νομικού εγγράφου, μέχρι το άνοιγμα εταιρείας, τη συνεδρίαση ενός υπουργικού συμβουλίου, αλλά και τη διεξαγωγή εθνικών εκλογών, μπορούν να γίνουν από τον καναπέ μας με το πάτημα ενός κουμπιού, κινούμενες στη λογική ότι ό χρόνος είναι χρήμα!
Μετά την πτώση της ΕΣΣΔ και την ανεξαρτητοποίησή της το 1991, η Εσθονία ήταν μια χώρα πάμπτωχη, η οποία ξεκινούσε από το μηδέν. Ο τότε πρωθυπουργός της χώρας, Μαρτ Λάαρ, αρνήθηκε την «προσφορά» του παλιού αναλογικού τηλεφωνικού συστήματος από τη Φινλανδία, δηλώνοντας ότι η χώρα θα χτίσει τη δική της ψηφιακή υποδομή. Μέχρι το 1998 όλα τα σχολεία της Εσθονίας είχαν σύνδεση στο Internet, το 2000 θεσμοθετήθηκε η πρόσβαση στο Διαδίκτυο ως ανθρώπινο δικαίωμα, ενώ από την ίδια χρονιά όλες οι κυβερνητικές αποφάσεις σταμάτησαν να αποτυπώνονται σε χαρτί, αλλά βρίσκονται ανηρτημένες στον κυβερνοχώρο. Μάλιστα, το 2001 αναπτύχθηκε το περίφημο «Χ-road», ένα λογισμικό που ελέγχει κεντρικά όλα τα πληροφοριακά συστήματα της χώρας, τα οποία συνδέονται και συνομιλούν μεταξύ τους ανταλλάσσοντας δεδομένα, και αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη του e-government.
Η χώρα της πρώην ΕΣΣΔ έχει επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της και πλέον συστήνεται στην παγκόσμια κοινότητα ως e-Εσθονία. Μάλιστα η εσθονική κυβέρνησή ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα συγκροτήσει μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων με τη συμμετοχή του πρώην προέδρου της Εσθονίας, ο οποίος θα δημιουργήσει μέχρι το τέλος του έτους ή στις αρχές του 2020 τη Βίβλο του Ψηφιακού Μετασχηματισμού.
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν η Ελλάδα μπορεί να βαδίσει στα χνάρια της Εσθονίας, μειώνοντας τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά μέσα από πρακτικές που βάζουν τέλος στις αδιαφανείς και χρονοβόρες διαδικασίες του Δημοσίου. Η Katrin Nyman Metcalf, διευθύντρια Προγραμμάτων Έρευνας και νομικών θεμάτων στο e-governance academy της Εσθονίας, βρέθηκε στη χώρα μας ως κεντρική ομιλήτρια στο Cyber Security Conference που διοργάνωσε η KPMG και δίνει τις απαντήσεις αποκλειστικά στο Accountancy Greece.
― Κυρία Metcalf, γιατί η Εσθονία θεωρείται ως χώρα πρότυπο σε θέματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, η οποία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως παράδειγμα και για άλλες χώρες; Πόσο σημαντική ήταν για την εξέλιξη της χώρας η άμεση χρήση των νέων τεχνολογικών εργαλείων;
Η Εσθονία ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τα μέσα πληροφορικής για τη διακυβέρνηση από πολύ νωρίς, ήδη από τη δεκαετία του 1990 –σχεδόν αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίησή μας το 1991. Αυτό το στοιχείο αποτέλεσε ουσιαστικό μέρος της οικοδόμησης της χώρας, επιτρέποντας στην Εσθονία να προχωρήσει πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι θα συνέβαινε ακόμη και αν είχε ακολουθήσει όλα τα βήματα που είχαν κάνει οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Η Εσθονία έγινε γρήγορα μια από τις λιγότερο διεφθαρμένες ευρωπαϊκές χώρες, δεδομένου ότι χάρη στα ηλεκτρονικά εργαλεία εξαλείφεται η δυνατότητα για χαμηλού επιπέδου «καθημερινή» διαφθορά. Παράλληλα, κατέστη ελκυστική για ξένες επενδύσεις, καθώς υπάρχει μικρή γραφειοκρατία και είναι εύκολο να τη χειριστείτε από όπου και όποτε το επιθυμείτε. Αυτό που ίσως είναι τώρα πιο αξιοσημείωτο με την εσθονική ηλεκτρονική διακυβέρνηση είναι ότι, σε σύγκριση με πολλές άλλες χώρες, στην Εσθονία οι υπηρεσίες χρησιμοποιούνται ουσιαστικά από πολλές και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.
Το πώς αυτό έχει επιτευχθεί και τι μπορεί κανείς να μάθει από το παράδειγμα της Εσθονίας θα έλεγα ότι μπορεί να συνοψιστεί στα εξής: πρέπει να είναι εύκολη η χρήση υπηρεσιών, να μην απαιτούνται περίπλοκες συσκευές ή εξειδικευμένες γνώσεις και όλες ή τουλάχιστον οι περισσότερες υπηρεσίες να παρέχονται με τον ίδιο τρόπο, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μάθουν εύκολα και γρήγορα πώς να τις χρησιμοποιούν.
― Δώστε μας ορισμένα παραδείγματα που υπογραμμίζουν τα οφέλη της τεχνολογίας στη βελτίωση της εξυπηρέτησης των πολιτών, αλλά και στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων.
Ένα πράγμα που αναφέρεται συχνά είναι ότι για τη σύσταση μιας εταιρείας και την απόκτηση όλων των απαραίτητων εγγράφων χρειάζονται μόλις 17 λεπτά! Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όλα είναι on-line, έχουν την ίδια πιστοποίηση και όλες οι πληρωμές (αν υπάρχουν) γίνονται επίσης on-line. Αν υπάρχει κάποιο κόμιστρο για πληρωμή, μπορείτε να «μεταφερθείτε» στην τράπεζά σας στο Διαδίκτυο και να το πληρώσετε και έπειτα να συνεχίσετε κανονικά με τη διαδικασία της εφαρμογής.
Μην ξεχνάτε ότι, βάσει νόμου, η ψηφιακή υπογραφή έχει την ίδια αξία με την παραδοσιακή. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την υπογραφή οποιουδήποτε είδους εγγράφων (ιδιωτικών συμβάσεων, δημόσιων εγγράφων κ.λπ.) χωρίς να χρειάζεται η αποστολή τους ταχυδρομικά ή με courier και χωρίς να δαπανάται επιπλέον χρόνος. Αυτό διευκολύνει και επιταχύνει οποιαδήποτε μορφή συναλλαγών. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η ηλεκτρονική συνταγή: ο γιατρός ανεβάζει στο σύστημα τη συνταγή που σας χορηγεί και εσείς πηγαίνοντας στο φαρμακείο εμφανίζετε απλά την ταυτότητά σας και παίρνετε τα φάρμακα. Επίσης, κατευθείαν στο φαρμακείο μπορείτε να πάτε σε περίπτωση επανάληψης της εκτέλεσης μιας συνταγής ή εάν δεν συντρέχει λόγος να σας εξετάσει ο γιατρός.
― Κάποιος, λαμβάνοντας υπόψη τις κυβερνοεπιθέσεις που έχουν ήδη καταγραφεί, θα μπορούσε εύλογα να έχει δεύτερες σκέψεις σχετικά με την ασφάλεια των πληροφοριών και των δεδομένων σε μια ψηφιακή κοινωνία. Ποιά είναι η γνώμη σας; Υπάρχει τρόπος να «οχυρωθούμε» απέναντι σε τέτοιου είδους περιστατικά ή οι χάκερ θα βρίσκονται πάντα ένα βήμα μπροστά;
Πάντα θα υπάρχουν κυβερνοεπιθέσεις. Θα ήταν λάθος να προσποιούμαστε ότι τα ψηφιακά δεδομένα είναι 100% ασφαλή, όμως σίγουρα είναι ασφαλέστερα συγκριτικά με τα παραδοσιακά δεδομένα, καθώς η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως για την προστασία τους.
Το γεγονός ότι τα δεδομένα δεν είναι ένα απτό «πράγμα» που μπορεί να καταστραφεί, αλλά μπορεί να είναι διαθέσιμο σε πολλά μέρη, μπορεί να κρυπτογραφηθεί κ.ά., παρέχει μεγαλύτερη προστασία. Αυτό προϋποθέτει ότι πάντα λαμβάνεται υπόψη η προστασία και ότι η χρήση των δεδομένων είναι διαφανής.
Εξίσου σημαντική με την προστασία από τις εξωτερικές επιθέσεις είναι και η προστασία από απρόσεκτη χρήση στην καθημερινότητά μας για θέματα ρουτίνας. Στην Εσθονία, κάθε φορά που κάποια αρχή έχει πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα, αυτό αφήνει ένα αποτύπωμα που μπορεί να το δει το άτομο. Οι ίδιες οι αρχές, καθώς και η αρχή προστασίας δεδομένων, παρακολουθούν τη χρήση δεδομένων και χάρη στο αποτύπωμα μπορούν να εντοπίσουν ποιος έχει πρόσβαση σε δεδομένα και να αντιδράσουν άμεσα όταν υπάρχουν υποψίες για κατάχρηση.
― Πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί το επιτυχημένο μοντέλο της Εσθονίας στην ελληνική πραγματικότητα, σε μια χώρα με μεγαλύτερο πληθυσμό αλλά και υπέρμετρη γραφειοκρατία;
Η αλήθεια είναι πως το μέγεθος της χώρας δεν έχει καμία σημασία –τουλάχιστον όχι τεχνικά– τα συστήματα πληροφορικής μπορούν να αναβαθμιστούν και να προσαρμοστούν σε οποιοδήποτε μέγεθος. Μπορεί να έχει σημασία όταν πρόκειται για την επικοινωνία με τους ανθρώπους, για να τους κάνετε να κατανοήσουν και να εμπιστευτούν τα συστήματα, αλλά δεν νομίζω ότι είναι τόσο μεγάλο θέμα. Θα έλεγα ότι έχει σημασία, περισσότερο, η συνοχή της κοινωνίας, πόσο καλή είναι η κυβέρνηση στην επικοινωνία με διαφορετικές ομάδες κ.λπ.
Πριν προβείτε σε οποιαδήποτε ενέργεια, σκεφτείτε διεξοδικά και λάβετε μέτρα για να εξηγήσετε με κατάλληλο και αποτελεσματικό τρόπο σε διαφορετικούς ανθρώπους πως είναι εύκολο να χρησιμοποιούν τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Στην Εσθονία, το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε την ίδια ταυτότητα για ηλεκτρονικές υπηρεσίες που χρησιμοποιείται για όλους τους άλλους σκοπούς –τραπεζικές υπηρεσίες, ταξιδιωτικά έγγραφα κ.λπ.– είναι σημαντικό, οι άνθρωποι δεν χρειάζονται επιπλέον πράγματα.
Η γραφειοκρατία είναι πιθανότατα ένα μεγαλύτερο πρόβλημα, αν αυτό μεταφράζεται στην ύπαρξη πολλών ανθρώπων που βρίσκονται στη διαδρομή μιας διαδικασίας και αντιστέκονται στην αλλαγή. Αυτός είναι και ο λόγος που απαιτείται ηγεσία σε υψηλό επίπεδο, για να πιέσουμε και να επιμείνουμε με μεταρρυθμίσεις. Πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη σωστή κατάρτιση των ατόμων που εργάζονται στις δημόσιες υπηρεσίες. Είναι αναγκαίο να γίνουν αλλαγές και όχι να μένουμε στα λόγια, διατηρώντας τελικά τα πράγματα όπως ακριβώς ήταν, επειδή οι άνθρωποι είναι συνηθισμένοι να τα κάνουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο.
Οι νέες τεχνολογίες αποτέλεσαν ουσιαστικό μέρος της οικοδόμησης της χώρας, επιτρέποντας στην Εσθονία να προχωρήσει πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι θα συνέβαινε ακόμη και αν είχε ακολουθήσει όλα τα βήματα που είχαν κάνει οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες