Σε αυτήν την περίοδο κρίσης, που απειλεί να ξαναγράψει τους κανόνες της παγκοσμιοποίησης και όπου όροι όπως «slowbalization» είναι πιο ακριβείς παρά ποτέ, οι μεσαίες επιχειρήσεις, που εκ σχεδιασμού δεν είναι διεθνείς, καλούνται να επιδείξουν ανθεκτικότητα αλλά και να ανταποκριθούν στις οικονομικές και ψηφιακές προκλήσεις που αναδύονται μπροστά τους. Ο αντίκτυπος της παγκοσμιοποίησης στις μεσαίες επιχειρήσεις αποτελεί το θέμα μιας πολύ ενδιαφέρουσας και ζωντανής συζήτησης ανάμεσα στον κ. Anders Ηeede, COO της BDO International, και τον κ. Noel Clehane, επικεφαλής Κανονιστικής και Δημόσιας Πολιτικής της BDO.
Noel: Ας ξεκινήσουμε την κουβέντα μας με τα δύσκολα θέματα: Πάνω από 4.000.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα του Covid-19, 300.000 θάνατοι και πολλοί περιορισμοί μετακίνησης (lock-downs) ενός ή περισσότερων ειδών σε πολλά μέρη του κόσμου, τεράστια ποσοστά ανεργίας, προβλέψεις για βαθιά ύφεση στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, καμία ανάπτυξη στην Ασία και, για πρώτη φορά στα τελευταία 60 χρόνια, πολύ ανησυχητικοί καιροί για τις αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες αγορές, μια δυσοίωνη εικόνα, σωστά; Όταν σου είχα πάρει συνέντευξη το 2016, είχαμε μιλήσει εις βάθος για το πώς μεταβαλλόταν η παγκόσμια οικονομία. Τώρα είμαστε στο 2020. Υποστήκαμε ένα σοκ μικρής προβλεψιμότητας αλλά με τεράστιο αντίκτυπο, στην πραγματικότητα μια σειρά από σοκ, μια παγκόσμια κρίση υγείας που οδηγεί σε μια οικονομική κρίση και αυτή με τη σειρά της σε μια κρίση των χρηματοπιστωτικών αγορών, σε μια πολιτική κρίση, ακόμα και σε μια συνταγματική κρίση σε κάποιες χώρες. Η τέλεια καταιγίδα, σωστά; Οπότε, δεδομένων όλων αυτών, το ίδιο το μέλλον της παγκοσμιοποίησης και του παγκόσμιου εμπορίου είναι σίγουρα υπό εξέταση ή, το λιγότερο, υπό μια σοβαρή αναμόρφωση και επίκειται η επαναξιολόγηση της παγκοσμιοποίησης. Σωστά;
Anders: Πραγματικά, έχεις δίκιο. Η παγκοσμιοποίηση και το παγκόσμιο εμπόριο είχαν ήδη αρχίζει να αλλάζουν πριν από τον κρίση και αυτό που βλέπουμε είναι ότι η εν λόγω αλλαγή θα επιταχυνθεί. Η παγκοσμιοποίηση είχε και θετικές συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία, ειδικά μετά τον Β‘› Παγκόσμιο πόλεμο, καθώς πολλοί άνθρωποι εξήλθαν από τη φτώχεια, αλλά μετά την οικονομική κρίση του 2008 έχει επιβραδυνθεί η ανάπτυξη στις περισσότερες οικονομίες και αυτό που βλέπουμε είναι ότι, σε αυτή την κρίση, όροι όπως «slowbalization» [σ.σ.: η επιβράδυνση της οικονομίας, η σταδιακή ενσωμάτωση της παγκόσμιας οικονομίας μέσω του εμπορίου, των χρηματοπιστωτικών και άλλων ροών, αλλά με ένα σημαντικά βραδύτερο ρυθμό] είναι πιο ακριβείς από ποτέ.
Noel: Ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις εξαιτίας της επιβράδυνσης;
Anders: Αντιμετωπίζουν μεγάλες αλλαγές και στη μετάβαση στα παγκόσμια συστήματα και παρατηρούμε ότι, πέρα από τα πολιτικά, οικονομικά και ψηφιακά θέματα που επηρεάζουν τη μετάβαση αυτή, προστέθηκε και η κρίση υγείας, μετατρέποντάς την σε μια πολύ πιο σύνθετη εικόνα. Θα δώσω μερικά παραδείγματα: ας δούμε πόσο επηρέασε ο Covid-19 τις αλυσίδες εφοδιασμού, κάνοντάς τις πολύ πιο ευάλωτες. Η εξάρτηση από την Κίνα, η οποία είναι το κέντρο παραγωγής της παγκόσμιας οικονομίας, έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο σοκ για τις επιχειρήσεις και τις οικονομίες και έχει αναπτυχθεί μια ένταση μεταξύ της αναποτελεσματικότητας και της ανθεκτικότητας, η οποία γίνεται όλο και πιο σύνθετη. Έχουμε επιπλέον και ένα πολιτικό παιχνίδι, τον πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, αυτός ο εμπορικός πόλεμος δεν έχει τελειώσει. Παρατηρούμε ότι η πολιτική και η ασφάλεια θα επηρεάσουν το παγκόσμιο εμπόριο, τον διάλογο γύρω από τη συστηματική παραγωγή έργων υποδομής, τα 5G δίκτυα και όλα αυτά μαζί θα κάνουν ακόμα πιο σύνθετο το ζήτημα. Και, τέλος, σχετικά με την ψηφιακή ανάπτυξη, ο Covid-19 επιτάχυνε χωρίς αμφιβολία την ψηφιακή μετάβαση και τα κερδοφόρα επιχειρηματικά μοντέλα είναι ψηφιακά. Κατά τη διάρκεια των περιορισμών μετακίνησης το είδαμε αυτό, και θα μεταβούμε από τις ψηφιακά ενεργοποιημένες επιχειρήσεις στις ψηφιακά διαρθρωμένες επιχειρήσεις.
Noel: Επομένως, υποθέτω ότι αυτό είναι το θετικό συμπέρασμα και θα επιστρέψουμε σε αυτό αργότερα, Anders, αλλά ήδη πριν από την πανδημία πολλοί αναλυτές επεξεργάζονταν το πώς θα διαμορφωθεί η μελλοντική παγκόσμια οικονομία και ξέρω ότι το σκέφτεσαι και εσύ αυτό εδώ και κάποιο καιρό μαζί με άλλους από την παγκόσμια ηγετική ομάδα της BDO και έχω αναπτύξει και εγώ ένα στρατηγικό σχέδιο της BDO σε σχέση με αυτό.
Anders: Είναι ξεκάθαρο ότι η πολυπλοκότητα σχετικά με το παγκόσμιο εμπόριο αυξάνεται, παρατηρούμε δε ότι οι κανόνες συνεργασίας και ο τρόπος που διεξάγει κανείς παγκόσμιο εμπόριο έχουν γίνει ακόμα πιο περίπλοκοι για τις επιχειρήσεις και αυτό εντείνεται λόγω κρίσης.
Noel: Ναι, φαίνεται ότι, στη μετά Covid-19 εποχή, ο κόσμος θα είναι σίγουρα λιγότερο παγκοσμιοποιημένος και περισσότερο διχασμένος. Είπαμε ότι το ίδιο το ΑΕΠ που αφορά το εμπόριο, οι κεφαλαιακές ροές, ακόμα και οι άμεσες ξένες επενδύσεις και όλα τα σχετικά μετρήσιμα στοιχεία παγκοσμιοποίησης υποχωρούν και, παρότι έχεις τη φήμη του πολυμήχανου Δανού, θα υπάρχει κάτι σχετικά με αυτήν τη μετά Covid-19 εποχή, τουλάχιστον στην οικονομική σφαίρα, που θα σε ανησυχεί.
Anders: Πράγματι, το μεγάλο ερώτημα είναι εάν βλέπουμε όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή διάφορων μερών σε αυτό, συμπεριλαμβανομένων των τριών μεγάλων δυνάμεων, ΗΠΑ, Κίνας και Ε.Ε., γιατί εάν αυτές δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα, νομίζω ότι αυτό σίγουρα θα βλάψει την ανάπτυξη και την επαναφορά αυτών των οικονομιών και τότε θα εισέλθουμε σε μια μεγάλη περίοδο ύφεσης.
Noel: Το ΔΝΤ είπε πρόσφατα ότι αυτή τη στιγμή κλειδί για την αντιμετώπιση της κατάστασης είναι να μη ληφθούν ανεπαρκή μέτρα. Θα βάλω στη συζήτηση μερικά θέματα και θέλω τη γρήγορη απάντησή σου επ’ αυτών. Αλυσίδες εφοδιασμού.
Anders: Οι αλυσίδες εφοδιασμού βρίσκονται σε έντονα μεταβατική περίοδο, αλλά και πάλι υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στο κόστος και την ανθεκτικότητα και όταν οι άνθρωποι συζητούν για την ανάγκη μας να απομακρυνθούμε από την Κίνα, αυτό θα είχε ένα κόστος και το ερώτημα είναι αν είμαστε έτοιμοι να το υποστούμε. Νομίζω ότι θα δούμε μια παγκόσμια πόλωση σε σχέση με αυτό και η Κίνα θα παραμείνει μια πάρα πολύ σημαντική πηγή προμήθειας αγαθών.
Noel: Ποια είναι η άποψή σου για την επανεγκατάσταση και τον επαναπατρισμό τομέων παραγωγής;
Anders: Πιστεύω ότι αυτή η ευκαιρία έχει χαθεί. Η ερώτηση είναι ποιοι είναι οι μελλοντικοί τομείς παραγωγής. Ναι, μπορεί να πλησιάζουν πιο κοντά στην πατρίδα αλλά όχι πλήρως και δεν νομίζω ότι θα δούμε τις ίδιες θέσεις εργασίας να επαναπατρίζονται στη Δυτική Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική.
Noel: Η πρωτοβουλία της Κίνας για το Belt & Road στην Ασία;
Anders: Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον έργο υποδομής που χτίζει αγορές, χτίζει οικονομίες και τις διασυνδέει με τον υπόλοιπο κόσμο, θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς θα εξελιχθούν και θα προωθήσουν τις εμπλεκόμενες οικονομίες στην παγκόσμια σκηνή.
Noel: Ωραία, δύο ακόμα θέματα: Ανέφερες την παγκόσμια πόλωση, πιστεύεις ότι αυτό θα οδηγήσει σε περιφερειακή διαίρεση της παγκόσμιας οικονομίας;
Anders: Ναι, νομίζω ότι μπορεί να συμβεί αυτό και το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα γίνει από κανονιστική άποψη. Εάν δούμε να διαχωρίζονται περιοχές και να σχηματίζονται διαφορετικά οικονομικά συμφέροντα, τότε θα δούμε έναν κατακερματισμό και το κόστος του επιχειρείν, τοπικά ή διεθνώς, θα αυξηθεί, και αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την περιφερειακή διαίρεση της παγκόσμιας οικονομίας.
Noel: Ναι, το Brexit, η περιχαράκωση των ΗΠΑ.
Anders: Δεν τοποθετώ το Brexit και την περιχαράκωση των ΗΠΑ στην ίδια κατηγορία, αλλά είναι αλήθεια ότι οι μεγάλες οικονομίες αλλάζουν κάποιους από τους θεμελιώδεις κανόνες του παιχνιδιού, καθώς και τους ιστορικούς μηχανισμούς, και αυτό θα επηρεάσει τις παγκόσμιες αγορές.
Noel: Ανάκαμψη· ποιο γράμμα ψάχνουμε; L, U, V, W; [σ.σ.: τύποι ανάκαμψης]
Anders: Νομίζω ότι αυτή είναι μια κυνική προσέγγιση, ενώ εγώ τοποθετούμαι στην πιο αισιόδοξη πλευρά. Πρέπει να πω για τις οικονομίες που χτυπήθηκαν σφοδρά από τον Covid-19, όπως και στη Δανία, που επιβλήθηκε νωρίς περιορισμός μετακινήσεων και τώρα αίρονται τα μέτρα, το άνοιγμα θα είναι δύσκολο και κάποιοι τομείς παραγωγής θα έχουν μεγάλες ζημιές, αλλά νομίζω ότι θα επανέλθουν γρηγορότερα απ’ ό,τι πιστεύουμε, επειδή είναι ανθεκτικοί και, παρότι το επιχειρείν θα αλλάξει, εμείς θα επιμείνουμε.
Noel: Κάποιος γνωστός είπε κάποτε ότι είναι πάντοτε συνετό να κοιτάς μπροστά, αλλά δύσκολο να κοιτάξεις μακρύτερα απ’ ό,τι μπορείς να δεις. Θα ήθελα να ξέρω τι προβλέπεις για τις μεσαίες επιχειρήσεις, κατεξοχήν πελάτες της BDO, οι οποίες είναι φιλόδοξες, ευέλικτες, με διεθνή στόχευση, ιδιόκτητες και σίγουρα προσανατολισμένες στην ανάπτυξη. Επομένως, ποιες προκλήσεις θα αντιμετωπίσουν; Ποιες είναι οι ευκαιρίες, γιατί υπάρχουν ευκαιρίες εάν ανακάμψουν σωστά.
Anders: Πράγματι, είναι μια μεταβαλλόμενη αγορά αυτό που βιώνουμε σήμερα, μπορεί να το δει αυτό κανείς ως πρόκληση αλλά και ως ευκαιρία. Συγγνώμη αν μακρηγορήσω, αλλά νομίζω ότι είναι σημαντικό να διακρίνουμε μεταξύ προϊόντων και υπηρεσιών, οπότε ας μιλήσουμε για τα προϊόντα στη μεσαία αγορά. Εάν θέλεις να είσαι μια B2B επιχείρηση στη μεσαία αγορά, το πιθανότερο είναι ότι είσαι μέρος κάποιας αλυσίδας εφοδιασμού και μόλις μιλήσαμε για τις αλλαγές που υφίστανται οι αλυσίδες εφοδιασμού. Αυτό είναι σίγουρα πρόκληση, όταν οι επιχειρήσεις επανασχεδιάζουν, επανεκτιμούν και πιθανότατα πηγαίνουν από μια κινέζικη πηγή σε πολυμερείς πηγές. Θα αντιμετωπίσουν την πρόκληση της αποτελεσματικότητας και της ανθεκτικότητας και θα σκέφτονται ότι, αν πρέπει να αυξήσουν το εμπόρευμά τους, τότε θα αυξηθεί και το κόστος και, επομένως, πρέπει να παραμείνουν ευέλικτες. Οπότε, με αυτές τις αλλαγές θα είναι σίγουρα μια ευκαιρία για τις μεσαίες επιχειρήσεις. Νομίζω ότι οι εξειδικευμένες επιχειρήσεις θα επικρατήσουν. Νομίζω ότι και οι ευέλικτες επιχειρήσεις θα επικρατήσουν. Θα σκεφτούν πώς να εξισορροπήσουν το μειονέκτημα κόστους σε σχέση με την Κίνα με ευελιξία και καινοτομία. Νομίζω ότι πολλοί από τους πελάτες μας είναι πολύ ικανοί σε αυτόν τον τομέα και μπορεί να υπάρχει το ζήτημα του αυξημένου κόστους, αλλά οι πελάτες δεν επικεντρώνονται μόνο σε αυτό αλλά επίσης αναμένουν ευελιξία, καινοτομία και ψηφιακά συστήματα, το οποίο είναι και το κλειδί εδώ. Νομίζω ότι τα ψηφιακά συστήματα θα μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον.
Noel: Ναι, μόλις έκανα μια μικρή έρευνα για τις υπηρεσίες, οι οποίες είναι σε μειονεκτική θέση στο διεθνές εμπόριο και συχνά παραμελημένες στις συμβάσεις ελεύθερου εμπορίου, αλλά μιας και η οικονομία μετατοπίζεται στην παροχή υπηρεσιών, κυρίως στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, και ξέρεις πόσο σημαντικό είναι να αρθούν οι περιορισμοί στην παροχή υπηρεσιών, πες μου για τις ελπίδες σου σχετικά με την ανάπτυξη της παροχής ψηφιακών υπηρεσιών, τώρα και στη μετά Covid-19 εποχή και πώς μπορεί να προστατευθούν στο μέλλον.
Anders: Πολύ καλή ερώτηση. Χωρίς αμφιβολία, η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών έχει δημιουργήσει μια πιο παγκοσμιοποιημένη, καινοτόμα και αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών. Και θα αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο. Αν δραστηριοποιείται κάποιος στον τομέα παροχής υπηρεσιών και δεν είναι ψηφιακά ενεργός στη μικρή τοπική του κοινότητα, τότε θα δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα. Αλλά πάλι δεν είναι ξεκάθαρο το ζήτημα. Οι μεσαίες επιχειρήσεις στον τομέα παροχής υπηρεσιών διέπονται από τοπικούς κανονισμούς και εξαρτώνται από τοπικά ταλέντα και ξέρουμε ότι αυτό θα ενταθεί και όλοι συμφωνούν ότι ο μεγάλος δημόσιος τομέας έχει επιστρέψει λόγω του Covid-19 και θα επηρεάσει τον τομέα των υπηρεσιών. Επιπρόσθετα, το ψηφιακό τοπίο δεν είναι παγκόσμιο. Βλέπουμε ότι οι ΗΠΑ κόβουν τους δεσμούς τους με την Κίνα. Βλέπουμε τη συζήτηση σχετικά με τα σημαντικά έργα υποδομής, τα 5G δίκτυα. Επομένως, οι παράμετροι όσο και το κόστος σχετικά με τις υπηρεσίες θα αλλάξει. Πιστεύω ότι η προστασία δεδομένων θα επανέλθει σαν θέμα, μπορεί όχι σαν πρώτο και κύριο θέμα αυτή τη στιγμή, αλλά είναι το πρώτο τείχος για τους λίγους που δρομολόγησαν σχετικές πλατφόρμες. Και ένα ακόμα σχόλιο είναι ότι οι χώρες θα πρέπει να χρηματοδοτήσουν όλα αυτά τα τεράστια φορολογικά πακέτα και ο ψηφιακός φόρος ήταν ένα αναδυόμενο θέμα που πιστεύω θα επανέλθει πλήρως και η αξία των ψηφιακών συστημάτων θα αυξηθεί. Επομένως, είναι ένα περίπλοκο τοπίο σχετικά με τις υπηρεσίες και νομίζω ότι το να παίρνουν οι επιχειρήσεις τα κατάλληλα μέτρα για να γίνουν ψηφιακά ενεργές δεν είναι μεν ένα εντελώς ξεκάθαρο θέμα, αλλά εκεί πρέπει να προσανατολιστούν.
Noel: Συμφωνώ μαζί σου και υποθέτω ότι οι πελάτες μας δεν μπορούν να κάνουν κάτι γι’ αυτό, αλλά, όπως το έχει θέσει και ο τέως διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, Pascal Lamy, υπάρχει ο πειρασμός της «προληπτικής μέριμνας» στην πολιτική, που είναι βασική αιτία του προστατευτισμού και θα αποτελέσει πραγματικότητα στη μετά Covid-19 εποχή.
Anders: Ναι, συμφωνώ.
Noel: Και αυτό δεν μπορεί συγκαλυφθεί. Υποθέτω ότι η παγκόσμια οικονομία είναι σε πολύ δύσκολη θέση αυτή τη στιγμή και τα τεράστια μακροοικονομικά και φορολογικά κίνητρα αποτρέπουν μια μεγαλύτερη οικονομική ζημία, μιας και οι περισσότερες οικονομίες είναι στον «πάγο» τώρα. Ανησυχώ για την έλλειψη παγκόσμιου συντονισμού και συνεργασίας, που τη βλέπω σε ένα βαθμό και στον κεντρικό τραπεζικό τομέα. Πόσο σημαντική θα είναι η διατήρηση μιας ανοιχτής παγκόσμιας οικονομίας για να επιτευχθεί ο επαναπατρισμός θέσεων εργασίας και η επανεκκίνηση της οικονομικής ανάπτυξης, ποιος θα ηγηθεί μιας τέτοιας προσπάθειας και πόσο αισιόδοξος είσαι ότι αυτό θα συμβεί;
Anders: Ένας άλλος χαρακτηρισμός που μου αρέσει για τη μεσαία αγορά είναι ότι αποτελεί οικονομική μηχανή και αυτό ισχύει για τις περισσότερες οικονομίες. Η αλήθεια είναι ότι τα μεγάλα φορολογικά πακέτα βοηθούν και εκείνες τις επιχειρήσεις «ζόμπι» και επειδή σε τέτοιες καταστάσεις είναι δύσκολο να τις διακρίνεις, τελικά γίνεται πιο περίπλοκο να πλοηγηθεί κανείς στις διεθνείς αγορές και το κόστος των εξαγωγών ή της πρόσβασης στις παγκόσμιες αγορές αυξάνεται. Επομένως, από τη μια, χρειαζόμαστε αυτά τα πακέτα και κίνητρα αλλά, από την άλλη, δημιουργούν ένα θολό τοπίο για το ποιες είναι υγιείς επιχειρήσεις.
Noel: Τέλος, Anders, ο Parag Khanna, συγγραφέας του «The Future is Asian», μου είπε πρόσφατα: μην ανησυχείς για την παγκοσμιοποίηση, να ανησυχείς για τον εαυτό σου. Νομίζω ότι αυτό που ήθελε να πει είναι ότι το να ανησυχείς για τον εαυτό σου βραχυπρόθεσμα δημιουργεί τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορέσουμε όλοι μας, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων, να γίνουμε ευέλικτοι και προσαρμοστικοί και έτοιμοι να επιταχύνουμε την όποια ανάκαμψη, γιατί η παγκοσμιοποίηση θα φροντίσει η ίδια τον εαυτό της, ειδικά με τη βοήθεια της τεχνολογίας, που θα διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο.
Anders: Το παγκόσμιο εμπόριο δεν ήταν εύκολος χώρος για τις μεσαίες επιχειρήσεις πριν από τον Covid-19. Τώρα έχει γίνει ακόμα πιο περίπλοκος, δεδομένου μάλιστα ότι οι επιχειρήσεις αυτές έχουν περιορισμένα μέσα, αλλά όταν έχεις φιλοδοξία να «μεγαλώσεις», και είσαι ευέλικτος, καινοτόμος και ανθεκτικός, τότε υπάρχουν ευκαιρίες ακόμα και σε αυτόν τον ολοένα και πιο περίπλοκο κόσμο, με όλους αυτούς τους κανόνες συνεργασίας να βρίσκονται σε μεταβατική περίοδο. Πιστεύω πράγματι ότι υπάρχουν ευκαιρίες, αλλά πρέπει να κατανοήσουμε τις μεσαίες επιχειρήσεις τόσο σε παγκόσμιο όσο και τοπικό επίπεδο, καθώς δεν υπάρχει μια μόνο προσέγγιση σε αυτό το θέμα. Θεωρώ ότι οι μεσαίες επιχειρήσεις που βελτιώνουν συνεχώς τις επιχειρηματικές τους πρακτικές θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη και την ανάκαμψη, που οι χώρες έχουν τόσο πολλή ανάγκη τώρα. Θέλω να σε ρωτήσω, όμως, πώς βλέπεις εσύ το μέλλον της παγκόσμιας ανάπτυξης και ανάκαμψης;
Noel: Συμφωνώ μαζί σου ότι τα ψηφιακά συστήματα και οι υπηρεσίες, αλλά και ο συνδυασμός αυτών των δύο, είναι σίγουρα ένα τεράστιο κομμάτι της οικονομίας του 21ου αιώνα, και θεωρώ ότι ο συνδυασμός αυτός θα βοηθήσει στην ανάκαμψη. Πιστεύω ότι η Κίνα και οι ΗΠΑ θα παραμείνουν οι κυρίαρχες οικονομικές δυνάμεις για το προσεχές μέλλον. Θα στοιχημάτιζα όμως και στην Ινδία και την Ασία, καθώς ο συνδυασμός 2 δισ. ανθρώπων και η έβδομη και πέμπτη κατάταξή τους αντίστοιχα στην παγκόσμια οικονομία, που μέχρι το 2050, αν όχι νωρίτερα, θα γίνει τρίτη και τέταρτη, θα αλλάξει το οικονομικό γίγνεσθαι του 21ου αιώνα. Θεωρώ ότι ο νέος πληθυσμός με υψηλή μόρφωση και η διαρκώς αυξανομένη παραγωγή έργων υποδομής θα αποτελέσει τη μηχανή της ανάπτυξης για το μέλλον και αυτό θα βοηθήσει και τις μεσαίες επιχειρήσεις στην Ασία και την Ινδία. Για παράδειγμα οι εμπορικές συμβάσεις τύπου SAP και CP TPP ανοίγουν τον δρόμο αυτόν το δρόμο και εκεί θα στοιχημάτιζα. Συμφωνώ όμως μαζί σου ότι τα ψηφιακά συστήματα και οι υπηρεσίες και κυρίως ο συνδυασμός τους είναι η μεγαλύτερη ελπίδα μας. Ας ελπίσουμε ότι θα το αντιμετωπίσουμε κι αυτό και θα επέλθει ανάκαμψη.