Τα τελευταία χρόνια τίθεται έντονα το πρόβλημα της υπεύθυνης βιώσιμης χρηματοοικονομικής, δηλαδή της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων που προωθούν την κλιματική μετάβαση και «παλεύουν» έναντι της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Διαφορετικές ονομασίες του ίδιου θέματος είναι: πράσινη χρηματοοικονομική, κοινωνική επιχείρηση, social impact bonds, κοινωνικά υπεύθυνη επένδυση. Η βιώσιμη χρηματοοικονομική ακουμπά πολλά διαφορετικά μέλη της κοινωνίας και παίρνει πολλαπλές μορφές. Αποτελεί μια σημαντική τάση, η οποία απαντά στις ανάγκες των επενδυτών που ενδιαφέρονται για μια βιώσιμη ανάπτυξη.
Ορισμοί
Το πρόβλημα και η ερώτηση που τίθεται είναι: μπορεί η χρηματοοικονομική να «σώσει» τον κόσμο; Για πολλούς είναι παράδοξο τα κράτη να καλούν την χρηματοοικονομική να «σώσει» τον πλανήτη. Η βιώσιμη χρηματοοικονομική στηρίζεται σε ένα μακροπρόθεσμο ηθικό όραμα της χρηματοοικονομικής επένδυσης. Αναζητεί να προσεγγίσει τις οικονομικές επιδόσεις με θετικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις, χρηματοδοτώντας επιχειρήσεις που συνεισφέρουν στη βιώσιμη ανάπτυξη. Διακλαδίζεται σε διάφορα μοντέλα, τα οποία μερικά επικαλύπτονται.
Κοινωνικά Υπεύθυνη Επένδυση (ΚΥΕ)
Η προσέγγιση αυτή έχει την πιο πλατιά αποδοχή. Συνίσταται στην ενσωμάτωση με συστηματικό και ανιχνεύσιμο τρόπο των περιβαλλοντικών και κοινωνικών κριτηρίων στη χρηματοοικονομική διοίκηση (ΠΚΧΔ) και στις επενδυτικές αποφάσεις. Προωθεί μια υπεύθυνη οικονομική πολιτική, ενθαρρύνοντας τις εταιρείες διαχείρισης χαρτοφυλακίων να παίρνουν υπόψη τους όχι μόνο χρηματοοικονομικά κριτήρια στην επιλογή χρηματιστηριακών τίτλων.
Πράσινη Χρηματοοικονομική
Γενικά θεωρείται ένα μέρος της ΚΥΕ, που συγκεντρώνει το σύνολο των χρηματοοικονομικών λειτουργιών προωθώντας την ενεργειακή μετάβαση και καταπολεμώντας την κλιματική αλλαγή. Σχεδόν ασήμαντη στις αρχές του 2010, αυτή η αγορά θα πρέπει να υπερβεί τα 100 δισ. δολάρια το χρόνο μέχρι το 2020. Ένα από τα βασικά της χρηματοδοτικά εργαλεία είναι οι πράσινες ομολογίες (green bonds), οι οποίες εκδίδονται με στόχο τη χρηματοδότηση οικολογικών πρωτοβουλιών. Η μη χρησιμοποίηση άνθρακα στα χαρτοφυλάκια των επενδυτών, δια μέσου της χρηματοδότησης επιχειρήσεων περιορίζοντας το οικολογικό τους αποτύπωμα, είναι μια συμπληρωματική προσέγγιση.
Αλληλέγγυα Χρηματοοικονομική
Πρόκειται για αποταμιευτικές καταθέσεις σε αλληλέγγυα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Αφορά δραστηριότητες που σχετίζονται με την απασχόληση, την κοινωνία και την κατοικία, τη διεθνή αλληλεγγύη και το περιβάλλον.
Social Business: Ομαδοποιεί επιχειρήσεις των οποίων ο στόχος δεν είναι μόνο το κέρδος αλλά κυρίως κοινωνικός. Το οικονομικό τους μοντέλο παραμένει ωστόσο βιώσιμο. Τα πλεονάσματα επανεπενδύονται στην καταπολέμηση εναντίον του αποκλεισμού και υπέρ της ανάπτυξης και της αλληλεγγύης. Καλύπτει τρεις κατηγορίες:
1. Microfinance: Λύση η οποία διευκολύνει την πρόσβαση της πίστωσης σε πληθυσμούς οι οποίοι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση.
2. Impact investing: Αντιστοιχεί στην επένδυση της αποταμίευσης σε επιχειρήσεις που έχουν ισχυρό κοινωνικό ή περιβαλλοντικό αντίκτυπο.
3. Social impact bonds: Είναι ομολογίες που αποπληρώνονται κατά τη λήξη εάν ο κοινωνικός στόχος έχει επιτευχθεί.
Μερικά στατιστικά στοιχεία
Με βάση την παραπάνω ανάλυση ακολουθούν μερικά στατιστικά στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Η έκδοση green bonds σε όλο τον κόσμο σε δισ. δολάρια από το 2015 μέχρι σήμερα είναι: 2015: 42, 2016: 81, 2017: 162,1, 2018: 187,3, 2019 (προβλέψεις): 190. Οι παγκόσμιες εκδόσεις σε ομολογίες βιωσιμότητας (sustainability bonds) σε δισ. δολάρια είναι: 2017: 9,5, 2018: 21. Οι εκδόσεις social bonds σε δισ. δολάρια είναι: 2016: 1,9, 2017: 7,9 και 2018: 11,1. Με βάση στοιχεία που παρουσίασε η Climate Bonds Initiative, τα green bonds έχουν ήδη υπερβεί τα 200 δισ. δολάρια και υπολογίζεται ότι θα κλείσουν τη χρονιά στα 230 με 250 δισ. δολάρια. Έτσι, πλέον, αθροιστικά από το 2007 οι εκδόσεις έχουν σπάσει το όριο του 1 τρισ. δολάρια. Ακόμη, ο όγκος των εκδόσεων έχει αυξηθεί χάρη και στην κατηγορία των ομολόγων βιωσιμότητας. Βέβαια, όπως το τονίζει η CBI, και να εκδοθούν ετησίως 400 δισ. δολάρια, δεν θα είναι και πάλι εφικτό να χρηματοδοτηθούν πράσινες επενδύσεις ύψους 1 τρισ. δολαρίων τον χρόνο. Το ποσό αυτό προβλέπεται για τη μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικών καθαρών εκπομπών άνθρακα.
Σε μια συνέντευξή της στο περιοδικό «L’Express» (no 3563, 16-22/10/2019, σελ. 127), η ερευνήτρια Eulalia Rubio, του Ινστιτούτου Jacques Delors, προωθεί την ιδέα για αύξηση των δημόσιων δαπανών της Ευρώπης για το κλίμα. Για να πετύχουμε την ουδετερότητα του άνθρακα μέχρι το 2050, χρειάζεται να αλλάξουν οι υποδομές, ο τρόπος που παράγουμε και διαθέτουμε τα προϊόντα. Η ενέργεια, οι μεταφορές, η γεωργία, όλοι οι κλάδοι πρέπει να προσαρμοστούν. Η Ε.Ε. έθεσε ως στόχο το 2014, σε ό,τι αφορά την κλιματική ολοκλήρωση μέχρι το 2020, το 20% όλων των δημόσιων δαπανών να διατεθούν στην κλιματική αλλαγή. Άλλη ιδέα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η ίδρυση Τράπεζας Κλίματος, αλλά αυτή τη στιγμή τον ρόλο αυτό εξασφαλίζει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Τέλος, μια άλλη λύση που προωθείται είναι να εξαιρεθούν από τον περιορισμό 3% του δημοσίου ελλείμματος οι ευρωπαϊκές οικολογικές δαπάνες επένδυσης. Η ιδέα αυτή άρχισε να συζητείται σε επίπεδο θεσμών και έχει μεγάλη πιθανότητα να υιοθετηθεί.
Συμπερασματικά, ο χρηματοοικονομικός κόσμος πρέπει να δει τον κλιματικό κίνδυνο ως συστημικό και να τον αξιολογήσει. Δηλαδή να του δώσει μια αξία της αγοράς. Οι κεντρικές τράπεζες που «ποτίζουν» με ρευστότητα το χρηματοοικονομικό σύστημα έχουν μεγάλο ρόλο να παίξουν έναντι της κλιματικής αλλαγής. Ένας τρόπος να τιμωρήσουν οι κεντρικές τράπεζες τις μεγάλες ρυπογόνες επιχειρήσεις σε άνθρακα, είναι να ενσωματώσουν στις αγορές τους μόνο χρηματιστηριακούς τίτλους με κλιματικό ρίσκο. Μια γαλλική τράπεζα προχώρησε ακόμη περισσότερο, με το να θέσει σε εφαρμογή μια βαθμολόγηση (rating) καλού – κακού οικολογικού σκορ. Ταξινομεί όλες τις χρηματοδοτήσεις της σε μια κλίμακα από το «μαύρο» έως το «πράσινο». Μια τέτοια βαθμολόγηση έχει το πλεονέκτημα όχι μόνο να ευνοεί τους καλούς δανειστές αλλά να τιμωρεί επίσης και τους κακούς.
Τέλος, σε θεωρητικό επίπεδο, η επίτευξη μιας βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί να αναθεωρηθούν όλοι οι κανόνες της οικονομίας της αγοράς.